Wil je met jouw zorgorganisatie werken aan het verbeteren van de kwaliteit van zorg? En de ervaringen van cliënten, naasten en zorgprofessionals hiervoor inzetten? Dan vind je in het kennisdossier Verhalend leren en verbeteren, met daarin ook onze methode Ervaringen Centraal, onderbouwde methoden om hiermee aan de slag te gaan. Verhalen van cliënten, naasten en zorgprofessionals laten zien wat zij belangrijk vinden in de zorg en ondersteuning.

Kwaliteitsverbetering
In het verleden gebruikten organisaties vaak uitsluitend kwantitatieve methoden om inzicht te krijgen in kwaliteit van zorg. Denk hierbij aan vragenlijsten met meerkeuzevragen. Maar hiermee mis je de individuele verwachtingen, behoeften en wensen. Ook wordt niet duidelijk welke verhalen achter een bepaalde score zitten. De laatste jaren worden verhalen steeds vaker gebruikt voor leren en verbeteren in de zorg. Waar zijn cliënten, naasten en zorgprofessionals tevreden over en wat kan er beter? Deze verhalen worden vastgelegd, besproken en ingezet voor het verbeteren van kwaliteit van leven, zorg en de zorgrelatie. Verhalende methoden kunnen gebruikt worden voor het ophalen van ervaringen. De gedeelde ervaringen kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt bij een reflectiebijeenkomst, waarbij er ruimte is voor verschillende perspectieven. Vervolgens worden de verhalen naar verbeteracties vertaald.

Verschillende methodes
Er zijn verschillende manieren om in het verpleeghuis met verhalend leren en verbeteren aan de slag te gaan. Het kennisdossier richt zich op onderbouwde methoden die verhalen een volwaardige plek geven in de uitvoering, verbetering, beleidsvorming en verantwoording van de zorg. De verhalen kunnen worden ingezet voor het team, op een locatie, voor de gehele zorgorganisatie of voor een individuele cliënt. Naast het verbeteren van de kwaliteit van zorg, kan een zorgorganisatie de uitkomsten ook gebruiken bij de verantwoording aan het zorgkantoor. Kies in het overzicht van methoden welke methode past bij jou, je team en jullie organisatie.

Het kennisdossier Verhalend leren en verbeteren wordt uitgevoerd door Leyden Academy, Vilans, Maastricht University, Erasmus University Rotterdam en Tilburg University in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 

Vanmiddag vierden we het vijftienjarig bestaan van Leyden Academy on Vitality and Ageing. Sinds de oprichting op 11 november 2008 is de missie onveranderd: namelijk, het verbeteren van de kwaliteit van leven van oudere mensen. Samen met samenwerkingspartners en onze doelgroep maakt het team van Leyden Academy zich sterk voor een samenleving waarin de kwaliteiten van jong en oud op waarde worden geschat en mensen zich tot op hoge leeftijd uitgenodigd voelen mee te doen.

Jubileumjaar
Dit jubileumjaar is een bijzonder jaar, met in juni de benoeming van Tineke Abma tot bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie aan de Universiteit van Leiden, een symposium, een dansworkshop en een tentoonstelling. Dit alles stond in het teken van The art of belonging. Want het belang van meedoen voor ouderen draagt niet alleen bij aan hun welbevinden maar is omgekeerd een groot ‘geschenk’ voor onze samenleving. Verder hebben we in september een speciale editie van de Vitality walk georganiseerd. Maar liefst zestig enthousiaste wandelaars namen hieraan deel, onder begeleiding van gidsen van OpStep Leiden. Als afsluiting vierden we vanmiddag een verjaardagsfeestje bij Galerie Café Leidse Lente. Medewerkers, samenwerkingspartners en een gezellige groep ouderen hebben geproost en gedanst op muziek uit de oude doos van Plaatjes vullen Gaatjes. Ook onthulde Julius Terpstra, wethouder Bouwen, Wonen, Welzijn, het nieuwe ‘gezicht’ van Leyden Academy. Het portret van de 77-jarige Aad van der Linden zal een jaar lang onze communicatie-uitingen sieren. Lees hier Aad zijn verhaal.

Hoogtepunten
Enkele hoogtepunten van de afgelopen vijftien jaar waren:

• De jaarlijkse executive leergang voor zorgbestuurders biedt inspiratie en inhoudelijke verdieping op het gebied van betekenisvol langer leven en goede zorg voor ouderen. In januari gaat de veertiende editie van start.
• De omschakeling naar meer persoonsgerichte zorg heeft in veel Nederlandse verpleeghuizen bijgedragen aan liefdevolle zorg voor bewoners én aan het werkplezier van de medewerkers.
• Silver Starters: in dit gratis online leerprogramma dat we samen met Ageon hebben mogelijk gemaakt, krijgen zogeheten ‘olderpeneurs’, met behulp van coaching, de basis om hun idee om te zetten in een eigen bedrijf.
• Op ongeveer veertig locaties verspreid door Nederland zijn Vitality clubs. Samen bewegen in de buitenlucht draagt immers bij aan de vitaliteit van ouderen, zowel fysiek als sociaal. Inmiddels zijn de Vitality clubs opgenomen als erkende beweeginterventie.
• Kunst in de zorg: participatief actieonderzoek naar de impact van kunst in de zorg voor ouderen. Het bewijs dat kunst plezier, positiviteit en diepgaand contact brengt, en dat het uitdaagt.
• Voor ouderen met een migratieachtergrond verrichten we diverse onderzoeken, onder andere op het gebied van zorg en welzijn, digitale vaardigheid, sociale verbondenheid en veerkracht.
• Vanuit het actieprogramma ‘Een tegen eenzaamheid’ van het ministerie van VWS en in opdracht van ZonMw, hebben we kennis vergaard uit diverse initiatieven en projecten die zich richten op het verminderen van eenzaamheid bij oudere mensen.
• Samen met vijftigplussers die laaggeletterdheid zijn, is de cursus Met plezier gezonder oud! Relevante thema’s over goed ouder worden komen op een laagdrempelige manier aan bod en tegelijkertijd worden de lees- en digitale vaardigheden vergroot.

Vooruitkijkend
Ook de komende jaren zal Leyden Academy bijdragen aan vele mooie initiatieven, waaronder Zorg voor de buurtvisites van stichting Thuis Voelen. Gemeenten zijn vanaf 2024 verplicht een woonzorgvisie op te stellen. Zorg voor de buurtvisites helpen om de vertaalslag van visie naar praktijk te maken. Het onderwerp seksualiteit en intimiteit is een belangrijk onderdeel in het leven en van het emotioneel welzijn. Toch weten we onvoldoende over hoe thuiswonende mensen van zestig jaar en ouder over het onderwerp denken en hoe zij hun eigen seksualiteit en intimiteit ervaren. Verder vertellen in een literair en intergenerationeel project met stichting Watershed jongeren en ouderen elkaars verhalen.

Met vijftien jaar aan ervaring en toewijding spelen we samen met onze relaties een belangrijke rol in het verbeteren van het welzijn van ouderen. De komende jaren blijven we ouderen ondersteunen in het behouden van hun vitaliteit, het vinden van betekenis in hun leven en het versterken van hun verbondenheid met anderen. Gezamenlijk kunnen we een positieve bijdrage leveren aan een meer inclusieve en zorgzame samenleving voor ouderen!

Op 11 november bestaat Leyden Academy vijftien jaar. Ieder jaar onthullen we op onze verjaardag een nieuw ‘gezicht’ dat een jaar lang onze website, sociale media-accounts en diverse communicatiemiddelen siert. Voor dit jaar stellen we met veel plezier Aad van der Linden aan u voor. Aad is 77 jaar en woont met zijn vrouw Nel in Noordwijkerhout. Ze hebben twee kinderen, dochter Mona en zoon Remco. Aads levensverhaal is er een van vallen en opstaan.

Schouder eronder en gaan
Aad leerde als kind al dat niets vanzelf komt en dat je hard moet werken. Als hij vijftien jaar is, overlijdt zijn vader. Zijn moeder blijft achter met zes zonen, drie dochters en een bollenbedrijf. Als gevolg hiervan heeft Aad weinig opleiding gehad. Vervolgens rolde hij zijn leven lang in beroepen waar hij geen ervaring in of kennis over had. Schouders eronder en extra stappen zetten, dat is kenmerkend voor Aads aanpak. Hij klom dan ook gestaag op in de 34 jaar dat hij in een groot aannemersbedrijf werkte. Helaas betekende een terugkerende tumor in zijn hoofd het einde van dat dienstverband. Aad was toen 59 jaar.

De kracht van een openhartig gesprek
Naast de fysieke klachten en het functieverlies dat de tumor met zich meebracht, ging Aad bijna 25 jaar gebukt onder schuldgevoelens. Door een zwaar ongeluk, buiten zijn schuld, liet iemand het leven. Hij kon dit verdriet pas een plek geven na een openhartig gesprek met zijn zoon tijdens een roadtrip naar Ibiza en enkele daaruit voortvloeiende EMDR-sessies. Tijdens die reis naar Ibiza plaatste zoonlief een foto van zijn vader op Facebook. Het was het startpunt van een nieuwe loopbaan: vader en zoon werden benaderd voor een fotoshoot. Hierna volgden meerdere duo-opdrachten. Aad kijkt met veel plezier terug op de vijf jaar (van zijn 70^e tot zijn 75^e) dat ze samen de wereld over toerden. Een van zijn mooiste herinneringen uit die tijd is de modeshow die hij als EMDR-ambassadeur met zijn zoon in Australia liep. Ook had Aad internationale shoots zonder zijn zoon. Dat hij geen Engels spreekt, maakte daarbij niets uit. Met handen en voeten kwam hij er wel uit.

Respect voor mantelzorgers
Nadat zijn vrouw Nel in 2021 de diagnose dementie kreeg, stopte Aad met het modellenwerk. “Haar dementie is nog in een redelijk vroeg stadium. Maar ons leven staat op zijn kop. Ik ben nu full-time mantelzorger. Natuurlijk doe ik dat met liefde, maar het is zwaar en emotioneel.” aldus Aad. Aads leven getuigt van veerkracht, wij hebben veel respect voor hem. Het komend jaar staat hij daarvoor symbool, én voor mantelzorgers in Nederland. Hulde aan hen allen!

Meer over Aad kunt u horen op de podcast nr. 4 van de serie Toen & Nu die, in opdracht van het Jo Visser fonds is gemaakt.

De foto is gemaakt door fotograaf Henk Aschman. Bekijk onze eerdere ‘gezichten’ in de portrettengalerij.

Sociale cohesie is een dominant begrip dat vaak op de voorgrond staat en als leidraad wordt gebruikt in discussies over gemeenschappen en maatschappelijke dynamiek. Wat betekent sociale cohesie? Is er een concrete definitie en wat kunnen we hiermee? Marlou Schrover geeft antwoord op deze vragen. Zij is historicus en verbonden aan Leiden Universiteit als hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis en projectleider van het project Dilemmas of Doing Diversity. Dat project maakt deel uit van de Nationale Wetenschap Agenda, waarbij sociaal cohesie een centraal thema is.

Kunt u uitleggen wat het concept sociale cohesie inhoudt?
“Het is interessant dat het begrip sociale cohesie door heel veel academici, politici, beleidsmakers, journalisten en anderen wordt gebruikt, maar dat het zelden wordt gedefinieerd. Als het wel wordt gedefinieerd, lopen de definities uiteen. Onder andere, er is een, veelal impliciete, aanname dat ‘we’ wel weten wat ermee wordt bedoeld – samenhang in de samenleving of zoiets – maar het is niet duidelijk hoe dat moet worden gemeten. Hoeveel interactie moet er zijn tussen mensen voordat er van sociale cohesie wordt gesproken? En volstaat het dat ik mijn buren ken, of moet ik met mijn buren iets organiseren en deelnemen aan buurtactiviteiten? Sociale cohesie wordt meestal als iets goeds gezien, terwijl er ook sprake kan zijn van een grote samenhang die niet als positief wordt gezien. Dat heeft dan te maken met houdingen ten aanzien van schooluitval, criminaliteit of werkloosheid. Een hechte buurt kan ook een slechte buurt zijn.”

“Het is niet mogelijk om simpelweg aan te geven wat sociale cohesie is”

U zegt dat de aanname dat ‘we’ wel weten wat met sociale cohesie wordt bedoeld niet die enige aanname is. Over welke andere aannames gaat het?
“Er zijn nog vier aannames wanneer het om sociale cohesie gaat. Ten eerste, is er het idee dat overheden sociale cohesie via beleid kunnen bevorderen door bijvoorbeeld subsidies en voorlichting. Het is onduidelijk of dat beleid effect heeft (gehad). Beleidseffecten zijn net als sociale cohesie heel moeilijk te meten. Ten tweede is er de aanname dat een gebrek aan sociale cohesie vooral een probleem is voor de lagere sociale klasse. Die zouden, zo luidt de veronderstelling, baat hebben bij (buurtgebonden) contacten wanneer het gaat om het vinden van werk en onderlinge steun. Een gebrek aan sociale cohesie wordt dan geduid als een klassenprobleem. Ten derde is er, sinds ongeveer de jaren tachtig de aanname dat een ‘te grote’ etnische diversiteit leidt tot een geringe sociale cohesie. Die aanname stoelt op Amerikaans onderzoek waarvan het de vraag is of het voor Nederland opgaat en waarbij ook in de VS door tal van onderzoekers vraagtekens zijn geplaatst. Desondanks wordt het idee dat ‘teveel’ etnische diversiteit leidt tot geringe cohesie nog steeds breed gedeeld. Ten vierde is er de aanname dat sociale cohesie afneemt. Het interessante is dat die aanname reeds decennialang wordt gemaakt. De afname van sociale cohesie wordt als een hedendaags probleem neergezet en dat al tientallen jaren.”

Welke rol speelt sociale cohesie binnen uw project en hoe gebruikt u het zelf?
“Sociale cohesie is een kernbegrip binnen het project. We kijken vooral naar wie zegt dat sociale cohesie een probleem is, voor wie het een probleem is, wie of wat de oorzaak van het probleem is en wie een oplossing moet bieden. We kijken dus naar het problematiseren van sociale cohesie. Daarmee vermijden we de valkuilen van het meten van sociale cohesie of de uitkomsten van beleid.”

Nina Conkova
Onderzoeker bij Leyden Academy

Dit interview is verschenen op NieuwWij.

Vijf dames en een heer van zekere leeftijd, zes onderzoekers van Leyden Academy en één Artist-in-Residence vormen een bont ensemble genaamd het Theatraal Onderzoek Participatie (oftewel TOP)-team. Zij stapten in een lege, onbekende ruimte, waarin niets bepaald en alles mogelijk was. Samen onderzochten zij op theatrale wijze wat ouder worden en vitaliteit voor hen betekent. Zij gebruikten zichzelf en elkaar als onderzoeks- en expressie-instrument. Gisterenavond was in Leiden de afsluiting van deze samenwerking.

“De groep heeft mij erg geholpen, het was een voorrecht mee te mogen doen.” – deelnemer Rita (84 jaar)

Vanuit het ongewisse
Door het loslaten van vormen, verwachtingen en kaders ontstond een natuurlijk en verbindend proces. Naast de onzekerheid en het ongewisse dat ontstond, bracht het ook inzicht en kansen, aldus de deelnemers. De voorstelling ‘Spiegelingen’ was een combinatie van improvisatie, met hier en daar een rode draad. Centraal stond een boom, die je water geeft en die groeit. Door samen te leven en te leren ben je niet meer een boom maar een bos, zoals iemand uit het publiek zo mooi verwoordde.

“Mooi! Je ziet dat persoonlijke worstelingen ruimte bieden voor interpretatie.” – hoogleraar Tineke Abma

Ontstaat inzicht
Een mooi fragment was het openmaken van de post. De 73-jarige Lizette en de 32-jarige Lieke hebben beiden een kaart ontvangen. Lizette een rouwkaart en Lieke een geboortekaartje. Dit roept verschillende emoties bij hen op. Ze gaan bij de boom zitten en delen hun gevoelens met elkaar. Zo zegt Lizette dat haar leven tegenwoordig lijkt te bestaan uit het nemen van afscheid en vraagt Lieke zich af wat het leven voor haar in petto heeft en geeft ze aan toch wel bang te zijn alleen te blijven. Vervolgens stelt Lizette voor om 90 seconden stil te zijn, wie weet brengt het inzicht. Die 90 seconden gaf het publiek ook inzicht in hun eigen leven.

“Het was erg uitnodigend. Ik had de behoefte iets te zeggen en mee te doen.” – iemand uit het publiek

Benieuwd naar het proces dat aan de voorstelling voorafging? Lees dan het verslag van de Artist-in-Residence Marjolein Baars.
Meer weten over het doen van theatraal en participatief onderzoek? Neem dan contact op met Lieke de Kock.

Vorige week dinsdag was de 1e editie van het uitverkochte Laatbloeiers festival in Tivoli, Utrecht. Wat een veelzijdig programma voor de 1.200 aanwezigen, met schrijfworkshops, familie-opstellingen, sing-a-long met Lust for life, dansen met Dance Connects en met Massada, op consult in de liefdespoli, boekenbar met signeersessies, handmassages, in gesprek met Anita Witzier en nog veel meer.

Wie kent mij?
Onze collega en onderzoeker Nina Conkova ging in gesprek met de 80-jarige Paul, die in 1975 vanuit Amerika naar Nederland emigreerde. Zijn vrouw overleed op jonge leeftijd en liet hem achter met twee jonge kinderen. Eerst wilde hij terug naar Amerika maar door een aantal dingen die op zijn pad kwamen, heeft hij dat toch niet gedaan. Nu is Paul blij hier oud te mogen worden. Hij vindt dat in Nederland veel solidariteit is en dat het zorgniveau erg hoog ligt. Wel voelt hij zichzelf na bijna 50 jaar nog steeds een migrant en voelt hij zich in een bepaalde mate onbegrepen. Niemand die hem van vroeger kent. Hij kan ook niet even langs zijn basisschool of het snoep uit zijn jeugd proeven. In de podcast-aflevering Mijn leven daar en hier die we eerder hebben gemaakt, vertelt Paul meer over zijn leven daar en hier. Welke keuzes heeft hij gemaakt en hoe bepaalde dit zijn leven? Hoe is hij zijn depressie te boven gekomen en blijft hij zichzelf prikkelen?

Mijn paradijs
Kleinkunst en variété zitten Karel de Rooij (Mini van Mini & Maxi) van kinds af aan in zijn bloed. In de hutkoffer van zijn moeder vond Karel affiches, foto’s en brieven van heel de familie tot overgrootvader toe, allemaal in de muziek en het theater. Altijd op zoek om grenzen te doorbreken van variété en concertzaal, tussen kleinkunst en grootkunst viert hij zijn 75e verjaardag met de jubileumvoorstelling Mijn Paradijs. Je leeft voor de toekomst, maar door terug te kijken begrijp je het pas.

Op de golven dansen wij
“Op de golven dansen wij, hoe wij gedreven door verlangens langs verlaten wegen gaan, om aan het einde weer alleen te staan.” Dit fragment uit een liedje Van Dik Hout vormde de rode draad voor een lezing-met-muziekfragmenten. Frits Spits realiseerde zich begin dit jaar dat het leven zo maar afgelopen kan zijn. Hij maakt aan de hand van Nederlandse nummers een bijzonder verslag van zijn leven. Muziek zet je aan het denken, voelen en huilen.

Wil je op de hoogte worden gehouden van of heb je tips voor een volgende editie? Mail info@laatbloeiers.nl.

Dit festival werd mede mogelijk gemaakt door onder andere UP Nederland en onze partner Jo Visser fonds.

Ben jij een werkgever en wil jij met ons jouw visie delen op werkzoekende 45-plussers en oudere werknemers? Dan komen we graag in contact met jou! Voor het evaluatieonderzoek van het programma Baanbreker willen we onder andere meer te weten komen over hoe werkgevers kijken naar de huidige arbeidsmarkt, oudere werkzoekenden en programma’s ter ondersteuning van 45-plus werkzoekenden.

Lijkt het jou interessant om hieraan mee te werken of wil je meer informatie? Neem dan contact op met Evelien Kelfkens.

In de zorg werkt de huidige manier van verantwoorden al een tijd niet meer. Toch laat verbetering hiervan op zich wachten. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) heeft op verzoek van de minister voor Langdurige Zorg en Sport een advies geschreven, getiteld: Is dit wel verantwoord? Hoe de zorg betekenisvol rekenschap af kan leggen in tijden van transitie. In het advies identificeert de RVS wat er concreet van wie nodig is om te komen tot een vertrouwenssysteem van verantwoorden en doen ze aanbevelingen voor fundamenteel anders en minder verantwoorden. Ze roepen op om samen ervoor te zorgen dat zorgverleners meer tijd kunnen besteden aan patiënten en cliënten. In het advies wordt het Leefplezierplan van Leyden Academy genoemd als één van de pilots rondom anders verantwoorden (pagina 21 en 22). Leyden Academy kreeg van het ministerie van VWS subsidie om een methode te ontwikkelen voor kwaliteitsverbetering en verantwoording waarin de ervaringen van verpleeghuisbewoners, hun naasten en medewerkers centraal staan. Hun verhalen over ervaringen met de zorg zouden beter inzicht bieden in de complexe en persoonlijke beleving van kwaliteit dan de gebruikelijke normatieve informatie.

Van Zorgleefplan
We startte bij het Zorgleefplan, omdat zorgmedewerkers dat als de grootste veroorzaker van regeldruk ervaren. Dit wettelijk voorgeschreven plan bevat afspraken, zodat medewerkers weten wat ze moeten doen, bewoners en naasten weten wat ze kunnen verwachten en er verantwoording kan worden afgelegd over de geleverde (kwaliteit van) zorg. Het betreft veelal normatieve informatie in maat en getal, die niet altijd even zinvol wordt geacht. Veel werktijd van zorgverleners wordt niet besteed aan registraties voor de organisatie, het management of beleid, maar juist aan verslaglegging over de verlening van zorg aan cliënten en patiënten (het primaire proces).

Leefplezierplan
Vervolgens ontwikkelde we samen met zorgverleners een alternatief: het Leefplezierplan, met minder verplichte normatieve informatie en meer ruimte voor verhalende (belevings)informatie over wat het leven de moeite waard maakt voor bewoners. Onze ambitie is om het leefplezierplan te verheffen tot het nieuwe format voor de sector (waarbij de interne verslaglegging ook voldoende zou moeten zijn voor externe verantwoording). Dat zou dan ook verankerd moeten worden in alle ICT-systemen, die momenteel onderling nog sterk verschillen (organisaties kiezen hun eigen systeem en leveranciers hebben geen belang bij standaardisatie). Daar zou dan niet alleen een onmiskenbare stimulans van uitgaan voor persoonsgerichte zorg, maar ook voor echt anders verantwoorden, met minder registratielast van harde indicatoren. Dat zou dan ook gevolgen hebben voor de interne en externe verantwoording, de aansturing van professionals, de zorginkoop en het toezicht op kwaliteit van zorg.

Verplichte indicatoren
Het idee was dat systeempartijen het nieuwe zorgplan als nieuwe minimale standaard voor registratie en verantwoording zouden goedkeuren om zorgverleners te steunen in het aandacht schenken aan wat er werkelijk toe doet. Hoewel de pilot de persoonsgerichte zorg in de meer dan 10 deelnemende organisaties aanzienlijk versterkte, is het niet gelukt alle partijen achter de nieuwe standaard voor verantwoorden te krijgen. Struikelblok vormde het niet meer aanleveren van verplichte indicatoren. Het aanleveren van indicatoren is een wettelijke plicht nadat tripartite veldpartijen de indicatoren hebben vastgesteld en het ZIN de indicatoren heeft opgenomen in het kwaliteitsregister. Deze groep van belangenorganisaties, verantwoordelijk voor de ontwikkeling en actualisering van het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg en bijbehorende indicatoren, wil (nog) geen indicatoren loslaten.

Meer lezen over de leefplezierbenadering? Ga naar leefplezierindezorg.nl of neem contact op met Josanne Huijg. Werk je bij een zorgorganisatie en wil je anders verantwoorden check dan Ervaringen Centraal.