Er is steeds meer bewijs voor de positieve impact van kunst en cultuur op de gezondheid en het sociale welbevinden van ouderen. Hoewel de positieve impact van kunstinitiatieven op ouderen veelal wordt herkend en nationaal en internationaal wordt ondersteund in de literatuur, is het bewijs versnipperd. Bovendien ontbreekt het aan passend onderzoek naar de implementatie en continuatie van kunstinitiatieven. Aanleiding genoeg voor Leyden Academy om onderzoek te doen naar de waarde van kunst in de langdurige zorg en het mogelijk maken van diverse activiteiten en projecten op het gebied van kunst. Met als uiteindelijk doel deze voor een breder publiek inzichtelijk en bruikbaar te maken, om de zorgpraktijk te versterken én bij te dragen aan de kwaliteit van leven van oudere mensen.
De waarde van kunst in de zorg
Dans, tekenen, muziek, zang, poëzie, theater en beeldende vorming samen met een kunstenaar en andere senioren. Welke waarde heeft dat op individueel, sociaal en maatschappelijk niveau? Vanuit het programma Kunst en Cultuur in de Langdurige Zorg en Ondersteuning heeft ZonMw in 2019 een subsidie toegekend aan ‘Art for Senior Positive Health and Well-Being. Capturing the Impact of Art(s)- based Initiatives and Arts-based Program’. Leyden Academy en Amsterdam UMC deden binnen dit programma onderzoek naar de waarde van kunst in de langdurige zorg door 18 bestaande kunstinitiatieven in de zorg te beschrijven, de impact te evalueren en op zoek te gaan naar de onderliggende werkzame principes. Hiertoe heeft het onderzoeksteam 470 verhalen opgehaald van deelnemende ouderen aan bestaande kunstinitiatieven en -programma’s en zijn er 40 observaties uitgevoerd.
“Door kunst kan je jezelf uiten, je verbonden voelen met anderen, even je beperkingen vergeten en benaderd worden vanuit wat je nog wél kunt. Naast ouderen onderstrepen ook zorgmedewerkers, mantelzorgers en kunstenaars de waarde van de activiteiten voor henzelf. Zij ervaren plezier, diepgaand contact en worden uitgedaagd in hun vak.”– hoogleraar Tineke Abma, directeur Leyden Academy
Publicatie voor de zintuigen
Op 29 juni 2021 zijn de bevindingen van het participatief actieonderzoek gepresenteerd in een online manifestatie. Het voornaamste resultaat is dat kunst plezier, positiviteit en diepgaand contact brengt, en dat het uitdaagt. Leyden Academy en Amsterdam UMC geven met hun onderzoek een stevige wetenschappelijke onderbouwing en versterken hiermee de plaats van kunst binnen de zorgpraktijk én dragen bij aan de kwaliteit van leven van ouderen. 
Je kunt vertellen over kunstparticipatie, maar je kunt het pas écht begrijpen als je het ervaart. Daarom is in samenwerking met kunstenaar Janine Schrijver de publicatie ‘Kunst is goud waard’ gemaakt. Dit is niet zomaar een verslag van de onderzoeksresultaten; het doet een beroep op de zintuigen en laat de lezer ervaren wat kunst kan doen. Zo kom je bijvoorbeeld via QR-codes direct bij de ervaringen van deelnemers. Klik hier voor de factsheet.
Wetenschappelijk artikel
In augustus 2021 zijn de bevindingen uit het onderzoek gepubliceerd in het artikel ‘The Value of Active Arts Engagement on Health and Well-Being of Older Adults: A Nation-Wide Participatory Study’ in wetenschappelijk tijdschrift International Journal of Environmental Research and Public Health, speciale uitgave New Advances in Aging.
Kunst in tijden van corona
De beperkingen die de coronamaatregelen vanaf maart 2020 met zich meebrengen, zorgden voor een koerswijziging in het project. Vaak slaagden de betrokken kunstenaars erin om een alternatieve invulling te geven aan hun activiteiten, want juist in deze moeilijke tijd hadden ouderen behoefte aan afleiding, inspiratie, troost en contact. Zoals een deelnemer aan het onderzoek het verwoordde: “Nu met corona komen er nog heel veel problemen natuurlijk. En je zou bijna denken voordat mensen straks een psychiater of een psycholoog nodig hebben, breng er maar een doek naartoe en een hoop penselen en verf, en laat mensen daar gewoon van genieten.” Zie ook dit tussentijdse overzicht (november 2020).
“Pas achteraf hoorde ik dat dit een van de deelnemers had geholpen om uit de neerslachtigheid te komen. Die middagen betekenden zoveel voor hen. Het gaf ze iets heel anders om zich op te concentreren.” – Theatermaker De Rimpel
Unieke samenwerking
Dit programma is een gezamenlijk initiatief van ZonMw, Stichting RCOAK, Fonds Sluyterman van Loo en de ministeries van OCW en VWS. Het onderzoeksteam bestaat naast Leyden Academy en Amsterdam UMC uit kunstenaar Janine Schrijver (Stichting B.a.d. Rotterdam), onderzoekers vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines en ouderen die erop toezien dat hun perspectief centraal staat. Ook de Hogeschool van Amsterdam en het Verwey-Jonker Instituut maken deel uit van het bredere consortium. Verder sluit het onderzoeksproject aan op de wereldwijde beweging voor meer kunst in de zorg, ondersteund door de Wereld Gezondheidsorganisatie.
Lees ook de artikelen ‘Kunstonderzoek: ‘Volwaardig leven reikt voorbij het medisch model’ (Zorgvisie, 2 juli 2021), ‘Ouderen bloeien op door kunst’ (Leidsch Dagblad, 14 juli 2021) en ‘De waarde van kunst in de zorg’ (TVZ verpleegkunde in Praktijk en Wetenschap, 19 augustus 2021).
Periodiek houden we geïnteresseerden per e-mail op de hoogte. Klik hier om de meest recente nieuwsbrief te lezen. Wilt u meer informatie? Bezoek dan de website Kunst in de Zorg of neem contact op met Barbara Groot.