Betekenisvol Archieven - Pagina 5 van 11

Bookazine Lang Leve Kunst – Ouderen in de hoofdrol

09-02-202115-02-2021leydenacademy

Begin februari 2021 is de bookazine Lang Leven Kunst – Ouderen in de hoofdrol verschenen. Deze bundeling van prachtige verhalen toont ouderen die troost, energie, contacten en zingeving halen uit hun toneelspel, schilderen, muziek en andere vormen van kunstbeoefening. Zoals Oscar die, toen hij bijna 90 jaar was, met andere ouderen op de set stond van de speelfilm Droomoord. En Ans die, na een moeilijke periode, samen met een Poolse student een computeranimatie in elkaar zette en deze voor een volle zaal mocht presenteren.

“Ook op hogere leeftijd kun je het leven op een nieuwe manier in eigen hand nemen. Doen wat je leuk vindt.” – deelnemer

Kunst- en cultuurparticipatie
Deze en veel andere verrijkende ervaringen zijn onderdeel van Lang Leve Kunst. Dit programma stimuleert sinds 2013 kunst- en cultuurparticipatie van ouderen in Nederland. Het nu in het leven geroepen Lang Leve Kunst Fonds zal de kunst- en cultuurparticipatie van ouderen in Nederland verder stimuleren en is een initiatief van Fonds Sluyterman van Loo, Stichting RCOAK en het Prins Bernhard Cultuurfonds.

De waarde van kunst
Kunst geeft ouderen plezier, zoals de verhalen in deze bundel vertellen. Maar is dat zoveel anders dan bij samen koffie drinken of tuinieren? Wat is de waarde van kunst? Voorafgaand aan de verhalen gaan in de bookazine initiatiefnemers Frieda de Pater en Koeno Sluyterman van Loo samen met prof. dr. Tineke Abma in op de waarde van kunstparticipatie door ouderen en het onderzoek Kunst in de zorg dat onder leiding van Tineke wordt uitgevoerd door Leyden Academy en Amsterdam UMC.

Helpt u mee?
Het is de ambitie dat er overal in Nederland aanbod van kunst- en cultuurprojecten voor ouderen komt. Helpt u mee door samen zulke activiteiten met en voor ouderen te organiseren? We kijken uit naar uw ideeën. Op www.langlevekunst.nl vindt u meer informatie over het fonds, het proces en de voorwaarden om een financiële bijdrage aan te vragen voor uw initiatief.

“Als ik dit niet had gehad, had ik nu alleen thuis gezeten, maar nu sta ik hier toneel te spelen en te praten met allemaal leuke mensen!” – deelnemer

Benieuwd naar het bookazine van Lang Leve Kunst? Klik dan op deze link om de pdf heel gemakkelijk op te vragen. Kijk, lees en laat u inspireren!

Landenvergelijking: houdbare ouderenzorg vereist langetermijnvisie en maatschappelijk draagvlak

08-02-202117-02-2021leydenacademy

Leiden/Nijmegen/Rotterdam, 8 februari 2021 – Om de langdurige zorg voor ouderen in Nederland toekomstbestendig te maken moet de overheid een realistische langetermijnvisie ontwikkelen, in dialoog met alle belanghebbenden, als voorwaarde voor een stabiel maatschappelijk draagvlak. Dit is de belangrijkste conclusie uit de working paper ‘Houdbare ouderenzorg – Ervaringen en lessen uit andere landen’ dat vandaag is gepubliceerd door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). De landenstudie is uitgevoerd door onderzoekers van Leyden Academy on Vitality and Ageing, IQ healthcare Radboudumc en Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM), en vormt een achtergrondstudie bij het lopende WRR-adviestraject Houdbare Zorg.

Aanleiding en opzet onderzoek
De houdbaarheid van de langdurige zorg voor ouderen staat in Nederland al geruime tijd op de beleidsagenda. Hoe houden we deze zorg betaalbaar (financiële houdbaarheid), hoe zorgen we voor voldoende goed opgeleid personeel, ook om de kwaliteit van zorg te waarborgen (personele houdbaarheid) en hoe behouden we het draagvlak in de samenleving (maatschappelijke houdbaarheid)? Ook andere landen worstelen hiermee en hebben verschillende beleidskeuzes gemaakt om hiermee om te gaan. Door middel van literatuur- en documentonderzoek in combinatie met interviews met experts uit Denemarken, Duitsland, Engeland en Japan, hebben de onderzoekers in het rapport ervaringen uit die landen in kaart gebracht om daaruit lessen te trekken voor Nederland. Deze vier landen kennen vergelijkbare uitdagingen, zoals een vergrijzende bevolking en personeelstekorten in de zorg.

Geen pasklare oplossingen
De onderzoekers concluderen dat geen van de onderzochte landen dé oplossing heeft. Alle landen zoeken naar de ideale balans tussen financiële, personele (en kwaliteit in bredere zin) en maatschappelijke houdbaarheid. Lijken zij het op één of twee vlakken goed te doen, dan belemmert dit tegelijkertijd een andere dimensie van houdbaarheid. Zo hebben de lage lonen in de langdurige zorg in Duitsland, Engeland en Japan geleid tot slechtere kwaliteit van zorg en grotere maatschappelijke onvrede. Het duurzaam organiseren van de langdurige zorg voor ouderen blijkt een complex en taai vraagstuk waarin verschillende belangen, waarden en perspectieven gezien en gewogen moeten worden. Het hangt ook nauw samen met de culturele, historische en normatieve context, aldus onderzoeker Patrick Jeurissen (IQ healthcare): “Wat werkt in Duitsland hoeft bijvoorbeeld niet per se in Nederland te werken, en vice versa. Er zijn geen pasklare oplossingen.”

Eerst draagvlak, dan daadkracht
Uit de landenvergelijking komt naar voren dat het essentieel is om een realistische langetermijnvisie op de langdurige zorg te ontwikkelen. Er moet eerst worden geïnvesteerd in maatschappelijk draagvlak, door beleid te maken dat is geworteld in de culturele en normatieve kaders van de samenleving en daarmee de politieke waan van de dag overstijgt. Die langetermijnvisie zou in een open dialoog met alle belanghebbenden moeten worden besproken en ontwikkeld, ook om samen tot nieuwe oplossingsrichtingen te komen. Onderzoeker Tineke Abma (Leyden Academy): ”De opdracht voor beleidsmakers wordt daarmee: eerst draagvlak, dan daadkracht! En niet omgekeerd, zoals al te vaak gebeurt. We moeten met elkaar in gesprek over wat voor samenleving we met elkaar willen, zeker in de wetenschap dat in de toekomst de betaalbaarheid van de zorg nog verder onder druk komt te staan. Zo’n dialoog kan mensen ook aan het denken zetten over hoe zij zelf eigenlijk oud willen worden. Mensen denken daar nu vaak pas over na als het zover is.”

Verbeter de condities voor mantelzorg
In alle onderzochte landen, en ook in Nederland, is ‘langer thuis wonen’ het streven, zowel vanuit het oogpunt van kwaliteit als het toegankelijk houden van zorg. Hierbij wordt steeds meer inzet verwacht van mantelzorgers. Onderzoeker Iris Wallenburg (ESHPM): “Ook in Nederland hebben we daarop ingezet vanuit het ordeningsprincipe van decentralisatie, maar daar ervaren we op dit moment wel knelpunten, onder andere omdat vrouwen steeds meer zijn gaan werken. We zien dat in Denemarken de condities voor ‘langer thuis’ beter zijn geregeld, daar zouden we als Nederland van kunnen leren. Langer thuis blijft wenselijk, maar dan moeten we er wel de randvoorwaarden voor scheppen. Je kunt dit niet alleen aan de mantelzorgers overlaten.”

De working paper ‘Houdbare ouderenzorg – Ervaringen en lessen uit andere landen’ door Florien Kruse, Patrick Jeurissen (IQ healthcare Radboudumc), Tineke Abma, Elena Bendien (Leyden Academy), Iris Wallenburg en Hester van de Bovenkamp (ESHPM) is op 8 februari 2021 gepubliceerd op de website van de WRR.

Neem voor meer informatie contact op met Niels Bartels, manager communicatie Leyden Academy, via tel. (06) 3461 4817 of via e-mail.

Deelonderzoek Kunst in de zorg: “Ik zing vals, maar ik zing wel”

03-02-202109-02-2021leydenacademy

Wat is de waarde van actieve kunstparticipatie voor senioren? Dat is één van de vragen die centraal staan in het onderzoek Kunst in de zorg dat wordt uitgevoerd door Leyden Academy en Amsterdam UMC, en gefinancierd door ZonMw. Op 1 februari jl. deelden we met betrokkenen de bevindingen van een deelonderzoek met SenseMaker®. Deze software helpt om de verhalen van ouderen te analyseren op kwantitatief niveau en om patronen te ontdekken. De deelnemers vertellen hun ervaringen en geven hier zelf duiding aan met behulp van een kleine set vragen.

De uitkomsten zijn gepresenteerd aan verschillende betrokkenen bij het onderzoek, zoals kunstenaars en de programmacommissie, met als doel deze te valideren. Ook vergelijken we de uitkomsten met internationale literatuur. U kunt de pdf van de presentatie hier lezen, of bekijk de video van de bijeenkomst zelf.

“Sinds ik Parkinson heb, kon ik niet meer zingen. Er kwam geen geluid meer uit mijn mond. Dus toen heb ik me er op gezet om weer te leren zingen. Elke dag oefenen… Ik heb mezelf wel weer leren zingen eigenlijk. Dus dat is leuk als dat dan is gelukt. Dus dat is een bijkomstigheid die ik niet ingeschat had. Ik zing wel vals, maar ik zing wel.”
Deelnemer Kunst in de zorg (dame, in de zestig)

Belangrijkste bevindingen
Uit het deelonderzoek met SenseMaker blijkt dat actieve kunstparticipatie oudere deelnemers vooral het volgende biedt:

Positiviteit: vrolijk zijn, ontsnappen, genieten, ‘beter voelen’
Zingeving door uitgedaagd worden en een leven lang leren
Kwalitatieve sociale interacties: ‘op een andere manier contact’

“Je komt er altijd blij vandaan en we lachen veel. Als je iets nieuws leert, dan voel je je ook wel weer een beetje kind. Dat is zo leuk eraan ook hè. … Ik voel me heerlijk kinderlijk, speels. Het gaat bijna als vanzelf.”
Deelnemer Kunst in de zorg (dame, in de zeventig)

Tijdens de sessie op 1 februari zijn enkele opvallende bevindingen besproken die voor het onderzoeksteam nog onduidelijk waren, of waar vragen over waren, zoals:

Lichamelijkheid
De verhalen van senioren die deelnemen aan kunstinitiatieven en -programma’s leggen de focus beperkt op lichamelijkheid. Kunstenaars leggen uit dat dit zou kunnen komen omdat ze focussen op wat wél kan en dat de activiteit het lichaam even doet vergeten. Ook zinspelen ze op een verbinding tussen lichaam en geest en het gunstige effect van positiviteit op het lichaam.

Vrijheid ervaren
Ook komt naar voren dat met name senioren die afhankelijk zijn van thuiszorg of in een verpleeghuis wonen, ervaringen delen waarin ‘vrij voelen’ een belangrijke rol speelt. Kunstenaars denken dat dit komt doordat zij een proces van ‘vrije expressie’ faciliteren in hun activiteiten, dat mensen even geen hulp nodig hebben, of niet ‘ziek’ zijn tijdens de activiteit. Daarnaast geven ze aan dat senioren zich vaak gezien en uitgedaagd voelen, en zo ontsnappen aan het dagelijkse ritme en de gang van zaken die soms opgelegd wordt door anderen.

Neem voor meer informatie contact op met Lieke de Kock, neem een kijkje op de website Kunst in de zorg of schrijf u in voor de nieuwsbrief.

Oudere deelnemers en participatief actieonderzoek: van uitvoeren naar initiatief nemen

31-01-202101-02-2021leydenacademy

Wat zijn de positieve effecten van participatief actieonderzoek (PAR) voor oudere deelnemers? Elena Bendien, Barbara Groot en Tineke Abma (Leyden Academy en Amsterdam UMC) deden er onderzoek naar in samenwerking met de Zeeuwse vrijwilligersorganisatie Feest van Herkenning. Eind 2020 zijn hun bevindingen gepubliceerd in het artikel Circles of impacts within and beyond participatory action research with older people in wetenschappelijk tijdschrift Ageing & Society. Het artikel focust op de diverse typen impact die het kan hebben op de deelnemende ouderen, en hun onderlinge wisselwerking.

Aanleiding en aanpak
Onderzoekers praten al lang over het positieve effect van PAR op de deelnemers en de gemeenschappen waar zij wonen en werken, maar de impact is lastig te ‘meten’. Een succesvol PAR-project brengt in eerste instantie subtiele verschuivingen teweeg in de levensopvattingen van de deelnemers. Deze verschuivingen zorgen er vervolgens voor dat de deelnemende ouderen geleidelijk aan hun mening durven te uiten, initiatief (over)nemen, van elkaar willen leren en in staat zijn op het eigen handelen als team te reflecteren. Wanneer een PAR-project succesvol is, wordt de verandering ten slotte de norm; de ouderen voeren zelfstandig acties. Dit betekent dat na het vertrek van de onderzoeker het proces van actieve participatie doorgaat.

Er zijn voorbeelden van PAR-projecten in de literatuur, maar slechts in weinig projecten waren ouderen als co-onderzoekers betrokken. Het artikel in Ageing & Society beschrijft en analyseert een project in Zeeland dat door en met ouderen is geïnitieerd en uitgevoerd. De analyse is gericht op het identificeren van de verschillende vormen van impact, namelijk de impact op het persoonlijke niveau, de impact op het teamniveau en ten slotte op het niveau van de gemeenschap waar het project is uitgevoerd.

Feest van Herkenning
Het artikel is gebaseerd op een onderzoeksproject dat in 2017 en 2018 in de provincie Zeeland werd uitgevoerd, met behulp van een subsidie van vermogensfonds FNO. De vrijwilligersorganisatie Feest van Herkenning was de onderzoekspartner. Zij zijn al zeven jaar bezig met ‘reminiscentiewerk’: met voorwerpen uit het verleden gaan vrijwilligers, vrijwel altijd oudere mensen, naar instellingen waar mensen met dementie wonen. Aan de hand van deze koffertjes met voorwerpen, zoals ouderwetse schoolspullen of kledingstukken, komen ze met mensen in gesprek, zelfs met mensen die nog maar moeizaam kunnen praten. Bekijk deze video voor een introductie. Feest van Herkenning benaderde de onderzoekers met de vraag hoe het de duurzaamheid van de organisatie kan waarborgen door meer vrijwilligers te betrekken en meer reminiscentiesessies te organiseren, ook voor thuiswonende ouderen.

Van uitvoeren naar initiatief nemen
Dankzij het participatief onderzoeksproject ontstond binnen deze organisatie een hecht team van ouderen dat in anderhalf jaar een indrukwekkend proces heeft doorgemaakt. Van de positie van voornamelijk uitvoerende vrijwilligers, groeiden zij in de rol van initiatiefnemers van projecten die vandaag in de hele provincie Zeeland bekend zijn. Zo zijn er herinneringssessies voor alle ouderen in alle regio’s van Zeeland georganiseerd, zijn nieuwe verbanden opgebouwd met andere vrijwilligersorganisaties en is de gratis herinneringskrant Zeeuws Weerzien in de provincie geïntroduceerd, een initiatief dat volledig door de vrijwilligers van dit project is ontwikkeld en uitgevoerd.

Impact op drie niveaus
In het artikel in Ageing & Society is de ontwikkeling van dit project op twee manieren gevolgd. Er wordt een narratief account gegeven van de belangrijkste fasen, vergezeld van een analyse van de impact die PAR heeft op de individuele deelnemers, op het team als geheel en op de gemeenschap waar het vrijwilligerswerk wordt uitgevoerd. In elke fase geven we voorbeelden van de complexe interactie tussen de deelnemers, het onderlinge leerproces, de kracht van een individueel voorbeeld en de co-creatie die naar aanleiding van de groeiende betrokkenheid en het gevoel van verantwoordelijkheid tot bloei is gekomen. In de discussie wordt stilgestaan bij de wijze waarop deze typen van impact elkaar kruisen en versterken, maar ook bij de hindernissen die de deelnemende ouderen ondervinden, waaronder de aangeleerde genderrollen en de fragiele gezondheid.

“De ultieme burgerparticipatie”
Onze analyse toont aan dat de impact van PAR zowel op individueel niveau als op gemeenschappelijk niveau plaatsvindt, maar belangrijker nog, dat de diverse typen impact niet los van elkaar staan en elkaar zelfs beïnvloeden. Het feit dat de impact op diverse niveaus plaatsvindt, waarborgt tevens de duurzaamheid van de positieve veranderingen. Onderzoeker Elena Bendien: “Het uitvoeren van PAR projecten met oudere co-onderzoekers vraagt veel tijd, maar het is zeer de moeite waard. De co-onderzoekers nemen op den duur de rol van community-leiders op zich. Dit is de hoogst mogelijke stap in burgerparticipatie en de allermooiste beloning voor ons als onderzoekers.”

Het artikel Circles of impacts within and beyond participatory action research with older people door Elena Bendien, Barbara Groot en Tineke Abma is op 26 oktober 2020 verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Ageing & Society.

Neem voor meer informatie contact op met Elena Bendien.

Zeggenschap van ouderen

Het is belangrijk dat de stem van ouderen wordt gehoord. Daar is iedereen het wel over eens. Zeker als het om besluiten gaat die hun belangen en levens raken. Het staat zelfs in de wet: zo verplicht de Wet op de medezeggenschap zorg- en welzijnsinstellingen om inspraak te regelen via een cliëntenraad. Die raad heeft advies- en instemmingsrecht bij belangrijke strategische besluiten.

Zeggenschap is belangrijk omdat je betere besluiten kunt nemen met de ervaringskennis van ouderen, én omdat het een fundamenteel recht is van ouderen om gezien en gehoord te worden. Toch worden beslissingen nog te vaak voor ouderen genomen. Hoe zorgen we dat ouderen een volwaardige stem krijgen in beleid, onderzoek en zorg? Veel beleidsmakers en onderzoekers willen ouderen graag meer betrekken, maar komen in de praktijk niet veel verder dan een interview of een gesprek met een panel. Terwijl echte participatie betekent dat je de doelgroep van begin tot eind betrekt en daarbij bereid bent je eigen plannen en aannames los te laten en zo de stem van ouderen echt serieus te nemen.

In gesprek over zeggenschap
Tijdens de online conferentie ‘Een nieuwe generatie ouderen langer thuis’ op 25 november 2020 vertelde Tineke Abma, directeur van Leyden Academy, waarom de participatie en zeggenschap van ouderen zo belangrijk is en hoe je hier vorm aan kunt geven. En dat er steeds meer behoefte ontstaat aan eigentijdse, directe vormen van inspraak. Dit kwam vervolgens concreet tot uiting in een vraaggesprek met bestuurder Anke Huppertz en bewoner Broeder Gait (83, zie foto) van De Beyart in Maastricht, die de innovatieve oplossing Tante Co in gebruik hebben genomen. U kunt deze sessie hier terugzien. Op 30 november 2020 ging Abma over dit onderwerp in gesprek met Jet Bussemaker, voorzitter Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, tijdens het Landelijk Congres Cliëntenraden. De raadpleging van bewoners en hun naasten stond ten slotte ook de agenda tijdens de online talkshow van zorgorganisatie Saffier op 10 december 2020, met Josanne Huijg en Susan Woelders.

De SamenStem-methode
Tineke Abma, Alice Makkinga en Anke Heijsman, onderzochten de toepassingsmogelijkheden van een methode om inspraak en zeggenschap van cliënten/bewoners te versterken en vorm te geven. Denk aan inspraak op verbeterpunten in de woon-, leef- en werkwereld van cliënten en medewerkers, zoals bijvoorbeeld veiligheid, bejegening, sociale omgang, het eten en je thuis voelen. Medewerkers en cliënten in de langdurende zorg, zouden de SamenStem methode kunnen inzetten. Daarbij ervaren cliënten dat hun stem er toe doet en het onderling uitwisselen van ervaringen leidt tot beter begrip en meer gelijkwaardige verhoudingen tussen cliënten en medewerkers.

Wil je meer informatie over deze methode? Neem dan contact op met Josanne Huijg, Anke Heijsman of Jeanette van Schonewille.

Geef de verpleeghuiszorg weer die “warme omarming”

11-12-202018-02-2021leydenacademy

In de week van 16 t/m 20 november jl. stond ons verhalenplatform Wij & corona geheel in het teken van de ouderenzorg. We spraken met verpleegkundigen, verzorgenden, medewerkers welzijn, teamleiders en locatiemanagers uit de verpleeghuiszorg en thuiszorg, maar ook met mantelzorgers, familieleden en bewoners zelf. Mede op basis van deze openhartige en indringende verhalen schreef Josanne Huijg een blog die op 16 december 2020 is gepubliceerd op zorgblog Skipr.

Hieronder vindt u de tekst van deze blog.

Geef de verpleeghuiszorg weer die “warme omarming”

Ik sprak laatst met Mariët, regiomanager in de verpleeghuiszorg, toen zij verzuchtte: “In de media en de politiek gaat het vooral over het oplopen van het aantal besmettingen en het tekort aan personeel. We vallen zo weer in de valkuil van alles met cijfers te bekijken. Maar het gaat niet over het wel of niet hebben van beschermingsmiddelen, het gaat erom hoe het voelt dat je continu op je hoede moet zijn voor een virus wat binnen kan komen. De druk die door corona continu bij onze medewerkers ligt is groot en de buitenwereld is zich daar, denk ik, te weinig van bewust.”

De verpleeghuizen staan weer volop in de belangstelling, en helaas zelden positief. Bewoners raken besmet, personeel valt uit. En er was nog zo beloofd dat dit nooit meer zou gebeuren, is de teneur in veel berichten in de media. Er komen experts aan het woord die een verklaring zoeken in de mate van veiligheid van de beschermende materialen, omdat uit bron- en contactonderzoek zou blijken dat medewerkers het virus binnen brengen. Ook geven zij aan dat het toelaten van bezoekers in het verpleeghuis riskant is, zeker wanneer het aantal besmettingen in de ‘buitenwereld’ zo groot is. Tot slot zou er in de verpleeghuizen veel vaker en ‘agressiever’ moeten worden getest.

Actie is geboden, lijkt de boodschap. Maar de vraag is of de voorgestelde maatregelen gaan helpen. Herhaaldelijk testen is zeer ingrijpend voor bewoners, zeker als zij niet begrijpen waarom dit gebeurt. En het virus buiten de deur houden is een illusie, want een verpleeghuis is geen ziekenhuis. De bewoners zijn geen patiënten; het is hun thuis, en daar hoort ook het contact met geliefden bij. En de zorgmedewerkers gaan ook weer naar huis, wat onvermijdelijk risico’s met zich meebrengt. Ook al leven de meesten als kluizenaars om de kans op besmetting, thuis en op het werk, zoveel mogelijk te beperken. Corona in huis krijgen is soms ook botte pech, hoe goed je de zaken ook op orde hebt.

Zoals altijd, vertellen de cijfers maar een deel van het verhaal. In onze onderzoeken binnen de ouderenzorg zoeken we dan ook altijd een combinatie van zowel normatieve (zoals checklists, statistieken) als narratieve informatie (de verhalen van betrokkenen). Wat kunnen de zorgmedewerkers, bewoners en hun naasten ons vertellen over hoe het nu gaat in de verpleeghuizen?

In hun verhalen horen we dat medewerkers ook in deze tweede golf keihard werken om corona buiten de deur te houden en alles binnen hun mogelijkheden doen voor de kwaliteit van leven van bewoners en hun naasten. Verzorgende Dennis: “Het is een race tegen de klok om alle mensen te helpen. Dat is de laatste tijd nog erger geworden omdat er ook collega’s ziek zijn.” Welzijnsmedewerker Wendy: “Je voelt je verantwoordelijk voor besmettingen, voor de kwaliteit van leven van bewoners, voor het contact met naasten, voor de gezondheid van het team en dat is veel. Je kan het niet allemaal alleen dragen.”

In het verpleeghuis is de impact van de eerste coronagolf bovendien nog voelbaar. Medewerkers zijn moe en verdrietig als ze praten over wat ze hebben meegemaakt. Na een korte zomer is de werkdruk weer flink toegenomen. Op plekken waar nog geen besmettingen zijn, heerst spanning en strijdlust om het virus buiten de deur te houden. Waar wel corona wordt vastgesteld, is er soms geen weg terug en wordt een groot deel van de bewoners en medewerkers ziek. Welzijnsmedewerker Annette: “De bezorgdheid om de bewoners laat mijn hart de hele dag in mijn keel kloppen.”

In de verhalen beluisteren we dat er grote verschillen zijn tussen zorgorganisaties, locaties en soms zelfs tussen woningen binnen een locatie. Maar overal wordt getracht om een evenwicht te bewaren tussen de veiligheid van bewoners en hun kwaliteit van leven. Medewerkers maken er het beste van, onder uiterst moeilijke omstandigheden. Ze troosten mensen in hun laatste momenten. En zorgen voor momenten van leefplezier. Zoals verzorgende Roelien ons vertelde: “Er wordt gedanst en gekookt. Laatst zag ik mijn collega’s zwetend in hun pak poffertjes bakken.”

Moeten we dan maar niks doen? Nee, zeker niet. Wat we heel veel terug horen, is het gebrek aan waardering dat de medewerkers nu ervaren. Binnenshuis is er vaak steun van psychologen en managers voor de teams, van collega’s onder elkaar en van familieleden. Maar de steun van de buitenwacht ontbreekt; het applaus is verstomd. Dit gaat over kleine gebaren zoals die hand op je schouder, of de vraag van de buurvrouw: ‘hoe gaat het met jou?’ Verzorgende Lies: “In de eerste golf konden we geen vazen meer vinden; de scholen maakten tekeningen, er kwam taart voor ons en voor de bewoners. Nu zie je niks meer, terwijl juist nu onze energie een beetje opraakt.” Deze aandacht en attenties voor de mensen die wonen en werken in de verpleeghuizen, kunnen zorgen voor die broodnodige erkenning. Steun zit ook in het bieden van ruimte en vertrouwen aan medewerkers om zorg te (blijven) bieden gericht op de wensen en verlangens van bewoners. En hierover op een andere, narratieve manier verantwoording af te leggen.

Laten we niet op zoek gaan naar strengere ingrepen of zondebokken, maar de mensen in de ouderenzorg steunen om hun moeilijke werk vol te houden. Geef de zorg die “warme omarming” die Lies zo zegt te missen. En sluit je aan bij de oproep van teamleider Ineke: “Kijk om naar de mensen in de zorg, ga achter ze staan. Met steun van eenieder, op welk niveau dan ook, wordt de coronatijd in het verpleeghuis een stukje mooier.”

dr. Josanne Huijg is senior onderzoeker bij Leyden Academy on Vitality and Ageing

Lees de volledige interviews met Mariët, Dennis, Wendy, Annette, Roelien, Lies, Ineke, Astrid, Miranda, Murielle en nog meer dan 300 verhalen van ouderen, hun naasten en zorgmedewerkers op Wij & corona. Een initiatief van Leyden Academy en stichting GetOud, mede mogelijk gemaakt door Jo Visser fonds, stichting RCOAK, fonds Sluyterman van Loo en Fonds 1818.

Kijk terug: online conferentie Een nieuwe generatie ouderen langer thuis

07-12-202016-02-2021leydenacademy

De online conferentie ‘Een nieuwe generatie ouderen langer thuis’ op woensdag 25 november jl. was een doorslaand succes. Maar liefst 3.200 ouderen, medewerkers in zorg en welzijn, mantelzorgers, onderzoekers, bestuurders en beleidsmakers namen deel aan dit virtuele evenement, dat een keuze bood uit meer dan 60 inspirerende lezingen, workshops en panelgesprekken.

Op de event website kunt u tot 1 januari a.s. alle sessies terugzien. U hoeft alleen maar in te loggen met uw e-mailadres. Bekijk bijvoorbeeld de videospeech van minister Hugo de Jonge, de lezing van professor Erik Scherder (“daag uw hersenen uit!”) of het interessante afsluitende gesprek met oud-politicus Jan Terlouw en zijn dochter Sanne, over zingeving en de kijk op ouder worden.

Als kennispartner van de conferentie was Leyden Academy betrokken bij diverse sessies, die alle in zijn geheel zijn opgenomen. U kunt de video’s (elk ca. 45 minuten) hieronder direct terugzien:

Hoe geven we ouderen echt een stem?
Hoe zorgen we dat ouderen een volwaardige stem krijgen in beleid, onderzoek en zorg? Tineke Abma vertelde in deze sessie dat er steeds meer behoefte ontstaat aan nieuwe, directe vormen van zeggenschap. Dit kwam vervolgens mooi tot uiting in een vraaggesprek met zorgbestuurder Anke Huppertz en bewoner Broeder Gait (83) van De Beyart in Maastricht, die de innovatieve oplossing Tante Co in gebruik hebben genomen. Marilyn Haimé deelde openhartig haar ervaringen als lid van de Raad van Ouderen én als mantelzorger van haar moeder.
-> bekijk deze sessie via deze link

Leefplezierplan op locatie: van theorie naar praktijk
In deze talkshow onder leiding van Josanne Huijg deelden projectleider Jan Ravensbergen, sociaal ondernemer Lieke Sips van Zorggroep Elde Maasduinen en locatiemanager Mariët Tonen van Stichting Azora hun ervaringen met de implementatie van het Leefplezierplan op twee locaties voor de verpleeghuiszorg. Wat gebeurt er als je het leefplezier van bewoners in de zorgpraktijk als uitgangspunt neemt: wat komt erbij kijken, wat levert het op en waar loop je tegenaan?
-> bekijk deze sessie via deze link

Samen oud worden: hebben woongemeenschappen de toekomst?
In deze sessie werd een overzicht gepresenteerd van de laatste trends rond het wonen van ouderen. Welke gemeenschappelijke woonvormen zijn er? Welke woonwensen hebben ouderen? En hoe betrek je ouderen bij de vormgeving van gemeenschappelijk woonvormen? Aan het woord kwamen Yvonne Witter van platform ZorgSaamWonen, Lex van Delden en Coen van den Heuvel namens de Raad van Ouderen.
-> bekijk deze sessie via deze link

Kunst in langdurige zorg en ondersteuning
Er is steeds meer bewijs voor de positieve effecten van kunst en cultuur op de gezondheid en het welbevinden van ouderen en de mensen om hen heen. Kunstinitiatieven zijn echter nog vaak incidenteel van aard en het aanbod is versnipperd. Presentator Judith de Bruijn ging in gesprek met initiatiefnemer Erik Zwiers en deelnemer Franc Janssen van de Participatiekoren, met Machteld van der Meij van de Gruitpoort (initiatief Kunst door de brievenbus) en zorgbestuurder Marie-Claire van Hek (AxionContinu), en ten slotte met Tineke Abma en Sanne Scholten (LKCA). De sprekers bedachten ter plekke samen het ‘6 B-model’, om kunst en cultuur een duurzame plek geven in de langdurige zorg.
-> bekijk deze sessie via deze link. Het rapport Kunst in tijden van corona vindt u hier

Leren in de zorgpraktijk
Hoe leren medewerkers in de ouderenzorg het liefst? Sanne Schweers en Marie-Louise Kok deelden hun ervaringen met ‘microlearning’, hapklare leereenheden van maximaal 1,5 minuut, aan de hand van de videoreeks Liefdevolle zorg in de praktijk die vorig jaar is ontwikkeld. Kort en krachtig lesmateriaal dat goed past bij de doelgroep, zo blijkt onder meer uit een onderzoek onder 200 zorgverleners.
-> bekijk deze sessie via deze link

Bereiken en betrekken van ouderen, hoe doe je dat?
Onder leiding van Lea Bouwmeester sprak Lucia Thielman samen met Els Hofman (Movisie), Nelly van Maar (De Schrijversbuurt), huisarts Sandra Snoeren en Leonieke Schouwenburg (stichting Inclusia) over het beter bereiken en betrekken van ouderen. Beeldtekenaar Rolf Resink zorgde voor een mooi beeldverslag.
-> bekijk deze sessie via deze link

Kijk voor meer informatie over de conferentie, de diverse partners en de editie van 2021 op de website van Een nieuwe generatie ouderen(zorg).

Publiekscampagne ‘De waarde van ouder worden’

20-11-202020-11-2020leydenacademy

Ouder worden is waardevol; voor onszelf, onze buren, ouders en vrienden. Over tien jaar telt Nederland ruim 2 miljoen mensen van 75 jaar of ouder. Dat zijn 600.000 ouderen meer dan vandaag. Nooit eerder hebben we zoveel 75-plussers in Nederland gehad. Zoveel levenservaring is waardevol én levert uitdagingen op. Daarom moeten we daarover nadenken met de hele samenleving. Zo zorgen we er samen voor dat ouder worden ook in de toekomst van grote waarde blijft.

De publiekscampagne ‘De waarde van ouder worden’ laat zien dat alle ouderen waardevol zijn voor de samenleving, nu en in de toekomst. Ieder op zijn of haar manier: een ervaren scheidsrechter op het veld, een ondernemer die zijn kwaliteiten inzet in het buurthuis of een opa die waardevol advies geeft aan zijn kleindochter. De campagne is een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in samenwerking met de Raad van Ouderen. De campagne focust op de meerwaarde van ouder worden: meerwaarde is waarde die je ontwikkelt naarmate je ouder wordt. Deze meerwaarde wordt in mooie persoonlijke verhalen in beeld gebracht. In november en december 2020 worden in verschillende media en via verschillende kanalen filmpjes en beelden gedeeld.

“Veel onbenut potentieel bij ouderen”
Jolanda Lindenberg is sociaal-cultureel antropoloog en werkt bij Leyden Academy als teamleider van het onderzoeksthema Verbonden. Als onderzoeker richt ze zich op sociale netwerken, groepsidentiteiten en identiteitsvorming van oudere mensen, waarbij de zienswijzen van ouderen zelf centraal staan. Ook coördineert ze opleidingen, zoals het gratis onderwijsprogramma Silver Starters voor ondernemende vijftigplussers. Jolanda over de campagne ‘De waarde van ouder worden’: “De beeldvorming van ouderen is heel tweedimensionaal: of ze worden neergezet als afhankelijk of als onafhankelijk – alsof er niets tussen die twee uitersten zit. Er is enorm veel onbenut potentieel bij ouderen, doordat de focus vaak ligt op de beperkingen. Op wat mensen niet meer kunnen, in plaats van op wat er allemaal nog wel mogelijk is. Veel mensen van wie wordt gezegd dat ze kwetsbaar zijn, werken in de zorg en in het onderwijs, doen vrijwilligerswerk, passen op de kleinkinderen, bieden steun aan anderen. Wie deze groep uitsluit, mist ook de bijdrage die zij leveren aan de maatschappij.”

Jolanda vervolgt: “We hebben er op latere leeftijd een flink aantal jaren bijgekregen, want de levensverwachting is de afgelopen eeuw met gemiddeld meer dan vijfentwintig jaar gestegen. Het zou mooi zijn als de maatschappij die extra tijd ziet als een mooie fase met veel mogelijkheden en dat ouderen die mogelijkheden ook krijgen en pakken. Ik hoop dat de campagne ‘De Waarde van Ouder Worden’ het gesprek op gang brengt en daarmee ook de bewustwording. En dat ouderen zichzelf ‘oud’ durven noemen en daar trots op kunnen zijn!”

Rapport Beeldvorming van ouderen
In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport schreef Jolanda in 2019 het wetenschappelijke rapport Beeldvorming van ouderen, over welke beelden er zijn over ouderen, ook onder ouderen zelf en hoe dat mogelijk veranderd kan worden.

Kijk voor meer informatie op de campagnewebsite: www.dewaardevanouderworden.nl

Oproep: vul onze vragenlijst in over zorg in coronatijd

09-11-202009-11-2020leydenacademy

De coronacrisis had en heeft veel impact op de zorg voor ouderen. Om beter zicht te krijgen op deze impact, zijn we op zoek naar ervaringen van senioren (die zorg ontvangen), mantelzorgers en zorgprofessionals in tijden van COVID-19. Het onderzoek bestaat uit een korte vragenlijst, met open en gesloten vragen. U krijgt eerst de vraag om kort uw ervaring te beschrijven. Vervolgens wordt er een aantal vragen over uw ervaring gesteld.

Via dit project willen wij beter in kaart brengen of en hoe corona de zorg die u ontvangt of verleent, heeft veranderd. Met deze informatie hopen wij bij te dragen aan de ontwikkeling van trainingen voor zorgverleners en mantelzorgers, waarbij de persoonlijke ervaringen van senioren centraal staan. Het uiteindelijke doel is om zorgverleners meer inzicht te geven in de wensen en verlangens van senioren rondom hun gezondheid en welzijn en hen te ondersteunen in het verlenen van persoonsgerichte zorg, ook in tijden van corona.

Het onderzoek maakt deel uit van het Europese project ‘A Narrative Approach to Improve Citizens’ Ageing and Well-being’, gefinancierd door EIT Health. We werken hierin samen met de Universiteit van Barcelona, Universiteit van Copenhagen, Universiteit van Newcastle, Erasmus Universiteit Rotterdam, Achmea and E-Seniors.

De resultaten van dit onderzoek worden anoniem verwerkt. Meer informatie over het onderzoek vindt u op deze website. Heeft u hulp nodig bij het invullen van de vragenlijst, neem dan gerust contact op met Lucia Thielman (e-mail thielman@leydenacademy.nl) of Miriam Verhage (e-mail verhage@leydenacademy.nl). U kunt ons ook bellen: tel. (071) 524 0960.

Klik hier om naar de vragenlijst te gaan

Embrace: door muziek je persoonlijkheid weer tot leven gebracht

20-10-202020-10-2020leydenacademy

Leden van de onderzoeksgroep Kunst in de Zorg zijn de afgelopen weken in gesprek gegaan met kunstenaars om werkzame elementen van hun werk te analyseren, zo ook met projectleiders en musici van Embrace Nederland. Door het maken van muziek haal je niet alleen herinneringen op, maar ook een stukje van het ‘zijn’ van die persoon. Vooral bij mensen met dementie is dit een belangrijke waarde, omdat het idee heerst dat de persoonlijkheid van iemand met dementie langzaam verdwijnt naarmate de hersenen steeds verder beschadigen. Dit idee is gebaseerd op de gedachte dat lichaam en geest van elkaar gescheiden zijn. ‘Wie iemand is’ zou dan puur gebaseerd zijn op cognitie, het kunnen uitspreken of benoemen van emotie en het verbaal ophalen van herinneringen.

Er zijn voorbeelden uit de praktijk en literatuur die hier een tegengeluid over laten horen. Zo heeft Pia Kontos, onderzoeker aan de universiteit van Toronto, veel geschreven over embodied personhood bij mensen met dementie. Zij onderzoekt het idee dat ‘wie je bent’ ook opgeslagen zit in het lichaam. Ons lichaam en niet alleen onze geest is aanwezig bij alle ervaringen en sociale interacties in ons leven. Sommige aspecten van onze persoonlijkheid zijn onderdeel van ons lichaam, en blijven dus bestaan, ondanks cognitieve achteruitgang. Denk bijvoorbeeld aan de manier van bewegen van iemand die altijd yoga les heeft gegeven, het gevoel wat je iedere keer weer krijgt wanneer je de muziek van je geboortegrond hoort, het ritme van een leven lang werken in een fabriek, allemaal dingen die zijn opgeslagen in het lichaam. Muziek, en andere vormen van kunst, kunnen hier wellicht een aanspraak op doen: door bijvoorbeeld het ritme of de dynamiek van iemands manier van bewegen te volgen, wordt de persoonlijkheid van diegene als het ware ter plekke tot leven gebracht. Zo is het misschien mogelijk om weer even iets te zien van wie zo iemand was, of wie hij of zij op dit moment is.

Kontos benoemt dat kunstzinnige activiteiten een beroep doen op emotie en non-verbale communicatie en dus juist gericht zijn op manieren waarop iemand zich door zijn of haar lichaam nog kan uitdrukken. Het geeft mensen de kans een stukje van hun persoon te laten zien. Gezien en gekend worden is een behoefte die iedereen heeft, ook mensen met dementie. Gezien worden betekent ertoe doen, er nog mogen zijn: Ik ben ik, omdat jij mij kent.

Literatuur
Kontos P, Martin W. Embodiment and dementia: exploring critical narratives of selfhood, surveillance, and dementia care. Dementia (London, England) 2013;12(3):288-302. https://doi.org/10.1177/1471301213479787

Het project Muziek en Dementie van Embrace Nederland maakt onderdeel uit van het onderzoeksproject Kunst in de Zorg. De foto’s zijn gemaakt door Bob de Boer.