In elke kwartaalnieuwsbrief van Leyden Academy introduceren we één van onze stafleden aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. In deze editie vertelt Truus Teunissen over de participatie van ouderen in onderwijs en onderzoek, waar zij zich sinds november 2021 bij Leyden Academy voor inzet.
Ouderenparticipatie, dat klinkt als een logisch onderdeel bij het verrichten van onderzoek. Maar dat is het niet?
“Nee, helaas niet. Ouderen als gelijkwaardige gesprekspartner een rol geven in onderzoek is nog verre van vanzelfsprekend. Onderzoek doen naar ouderen gebeurt nu nog vaak door onderzoekers die vooraf vastgestelde vragen stellen aan ouderen en dat analyseren en daarover gaan publiceren. Ouderen zijn dan het onderzoeksonderwerp, maar participeren niet in het onderzoek. Ze zouden de gelegenheid moeten krijgen om mee te denken en mee te beslissen in het onderzoek; vanaf het formuleren van de onderzoeksvraag tot en met de afronding van het onderzoek. Dit kan door ouderen deel uit te laten maken van de onderzoeksgroep maar ook door hen in een focusgroep, die parallel loopt tijdens het onderzoek, regelmatig hun perspectief laten inbrengen. Ouderen hebben unieke ervaringskennis over de problemen, zorgen en uitdagingen die ze ervaren. Daarnaast zou voorafgaand aan het onderzoek naar de behoeften, noden en onderwerpen van een grote groep ouderen in de praktijk moeten worden gevraagd. Op deze manier worden de wetenschappelijke kennis en de ervaringskennis optimaal benut. Dit zal ten goede komen aan de kwaliteit van het onderzoek en zorgen dat de resultaten beter aansluiten op de behoeften van ouderen.”
Je maakt deel uit van het projectteam dat onderzoek deed naar de waarde van kunst in de langdurige zorg. Welke bevindingen van dit onderzoek spreken jou het meest aan?
“Wat mij erg aansprak en zelfs raakte, was de grote impact die kunstactiviteiten hebben op ouderen. Ze voelden zich verbonden met andere deelnemende ouderen en het gaf hen de ontspanning en voldoening van het creëren. Voor sommige ouderen was het creatieve moment het hoogtepunt van hun week. Nu, met het wegvallen van de activiteit door de coronapandemie, vertelden sommigen dat zij de hele week niets meer hebben om naar uit te kijken. De impact van de kunstactiviteiten was dus vele malen groter dan alleen het moment van tekenen, zingen of wat dan ook.”
Op welke manier kunnen mensen die leven met kwetsbaarheid uiting geven aan wat voor hen van betekenis is?
“Ouderen die zelfstandig wonen en leven kunnen naar een kunstactiviteit gaan of thuis zelf kunst maken. Maar voor de meer afhankelijke ouderen is het van belang dat de omgeving hen in staat stelt en enthousiasmeert om hier uiting aan te geven, hetzij alleen, hetzij in groepsverband. Het is van belang dat de naasten en het zorgpersoneel zich voldoende bewust zijn van de grote waarde en impact die het maken of beleven van kunst heeft op het welbevinden van ouderen. Met kunst en creativiteit kun je jezelf uiten in iets anders dan in woorden, denk bijvoorbeeld maar aan foto’s, beeldende kunst en muziek. Pure en soms rauwe gevoelens kun je in iets creatiefs kwijt en met de ander kun je hier dan over in gesprek komen. Zelf zet ik mijn eigen doorleefde ervaring met mijn chronische ziektes om in beelden en gebruik deze in projecten en verhalen. Zo maakte ik een torso (zie foto) waar scheuren en barsten in te zien zijn die mijn gehavende lichaam verbeelden na diverse ziekten.”
Toch gebruik je ook woorden om jezelf te uiten, getuige de diverse artikelen die je hebt geschreven. Kun je kort iets over de boodschap van je artikelen vertellen?
“Je hebt naast de kunstuiting ook woorden nodig om er betekenis aan te geven. Ik ben wetenschappelijke artikelen gaan schrijven over de theoretisch context van zorgethiek en van rouw. Zo schreef ik een artikel over de worsteling tussen kracht en kwetsbaarheid. Samen met mijn partner schreef ik een duo-auto-etnografisch artikel over het dilemma tussen liefde en zorgen voor elkaar in tijden van chronische ziektes. Hierin kwamen vooral de vele manieren van zorgen voor jezelf, zorg ontvangen en zorgen voor de ander(en) aan de orde.”