levenseindezorg Archieven - Leyden Academy

Meer aandacht voor ouderen en levenseindezorg in Raamplan Artsopleiding

07-06-202015-06-2020leydenacademy

Begin juni is het Raamplan Artsopleiding 2020 geïntroduceerd, dat de inhoud en de algemene eindtermen beschrijft waaraan de geneeskundeopleidingen de komende jaren moeten voldoen. In het nieuwe raamplan, dat is vastgesteld door de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra, is een belangrijke inhoudelijke accentverschuiving waarneembaar naar preventie en gezondheid, goede zorg voor ouderen en het belang van een persoonsgerichte benadering, en palliatieve zorg. Ook is er meer aandacht voor het voeren van goede gesprekken en het zien van de burger en patiënt als partner. Het nieuwe raamplan komt hiermee tegemoet aan maatschappelijke en technologische ontwikkelingen waarbij de focus verschuift van ziekenzorg naar gezondheidszorg en overleg en besluitvorming plaatsvindt met de patiënt en zijn of haar naasten, maar ook met medische, zorg en welzijn- professionals buiten het ziekenhuis.

Leyden Academy is verheugd met deze accentverschuiving. We hebben ons in de afgelopen jaren hard gemaakt voor meer aandacht in het curriculum voor oudere mensen en goede zorg in de laatste fase van het leven. Zo hebben we in 2018 een inventarisatie gedaan van de mate waarin levenseindezorg in het raamplan en in de huidige curricula van de acht geneeskundeopleidingen aan bod kwam, met aanbevelingen om dit te verbeteren. Eind 2019 hebben we dit pleidooi herhaald in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

In het artikel Opleiding dokters op de schop vandaag in de Volkskrant, is ter illustratie becijferd dat ‘palliatieve zorg’ in het vorige raamplan slechts twee keer werd genoemd, nu 11 keer. En ‘ouderen’ slechts twee keer, nu 13 keer. Marjolein van de Pol, opleidingsdirecteur studie geneeskunde van het Radboudumc en projectcoördinator van het raamplan, zegt in het artikel: “‘Mijn persoonlijke droom is dat iedere afgestudeerde student in elk geval ook in de ouderenzorg echt ervaring heeft opgedaan. Dus niet een dagje op een krukje erbij zitten, maar het liefst tijdens de co-schappen, zodat de studenten geconfronteerd worden met de lastige dilemma’s die daar spelen.” Een droom die wij volledig met haar delen en graag helpen waarmaken.

Jonge dokters op de bres voor beter onderwijs over levenseindezorg

02-01-202014-01-2020leydenacademy

Op 27 december jl. verscheen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) het artikel Toekomstige artsen beter voorbereiden op levenseindezorg. De auteurs Josefien de Bruin, Mary-Joanne Verhoef, Joris Slaets en David van Bodegom roepen hierin de medische beroepsgroep op om ervoor te zorgen dat jonge artsen goede levenseindezorg kunnen verlenen, onder meer door dit te verankeren in de medische curricula en het Raamplan Artsopleiding dat op dit moment wordt herzien.

Een goed slot aan het leven
Voor De Bruin en Verhoef is het pleidooi persoonlijk gemotiveerd. Tijdens hun bijbanen in een verpleeghuis en hospice leerden zij hoe de laatste levensfase voor veel mensen verloopt en wat daarbij komt kijken. Deze leermomenten waren afwezig in hun geneeskundeopleiding, die is gericht op ziekten genezen en het leven verlengen. Verhoef: “Ook tijdens de coschappen was er nauwelijks aandacht voor, met als gevolg dat slechtnieuwsgesprekken op de werkvloer voor het eerst geoefend werden, dat ik coassistenten eronderdoor zag gaan vanwege de heftige eerste confrontatie met het levenseinde en dat zorgbehoeften niet werden herkend en dus ook niet behandeld.”
De Bruin: “In onze studie ontbrak een wezenlijk onderdeel: een goed slot aan het leven. Iedere patiënt sterft uiteindelijk en iedere arts krijgt hiermee te maken. Onbeantwoorde vragen waren voor ons onder meer: hoe sterft een mens? Hoe zorg ik voor een patiënt die niet meer beter wordt of niet meer behandeld wil worden? En hoe denk ik zelf eigenlijk over de dood en goede levenseindezorg?” Eenmaal afgestudeerd, besloten de twintigers in het kader van hun masteropleiding Vitality and Ageing te onderzoeken in hoeverre en op welke wijze de zorg rond het einde van het leven van patiënten aan bod komt in de Nederlandse geneeskundeopleidingen. De onderzoekers concludeerden dat het aanbod niet voldoet aan internationale criteria, dat de invulling sterk verschilt tussen de acht medische faculteiten en dat het onderwerp over de gehele linie onderbelicht blijft. Zij publiceerden hun bevindingen in september 2018 in het wetenschappelijke tijdschrift Perspectives on Medical Education.

Levenseindezorg in het Raamplan
Om te zorgen dat jonge dokters met vertrouwen passende levenseindezorg kunnen verlenen, is goed onderwijs cruciaal. In het Raamplan Artsopleiding 2009, dat op dit moment wordt herzien, wordt het levenseinde slechts summier benoemd. In hun artikel in het NTvG roepen de auteurs de commissies achter het nieuwe Raamplan dan ook op om alle vijf de domeinen van goed onderwijs over levenseindezorg expliciet in het verplichte curriculum op te nemen: psychologische, sociale, culturele en spirituele aspecten; communicatie en gespreksvaardigheden; pathofysiologie en behandeling van symptomen; juridische en ethische aspecten; en zelfreflectie op persoonlijke en professionele ervaringen met de dood en verlies. De Bruin: “We zijn ervan overtuigd dat al deze vaardigheden je sowieso een betere dokter maken. We moeten ons ook in de opleiding afvragen: als genezing niet (meer) aan de orde is, wat kun je dan nog voor de patiënt betekenen? Hoe zorg je voor een goed levenseinde? Ik heb als kind van dichtbij meegemaakt hoe heftig een sterfbed kan zijn en dat een arts in deze fase heel veel voor patiënten en hun naasten kan betekenen. Dit was voor mij de voornaamste reden om geneeskunde te studeren.”

Meer aandacht voor én na het genezen
Volgens mede-onderzoeker David van Bodegom, arts en verouderingswetenschapper bij Leyden Academy, is de geneeskundeopleiding nu vooral gericht op het genezen van zieke mensen. Maar wat erna én ervoor gebeurt, blijft in de studie onderbelicht: “We pleiten voor beter onderwijs over goede zorg als mensen niet meer beter worden. Maar ook de fase vóór de ziekte is nog onderbelicht in de geneeskundeopleidingen. De helft van de Nederlanders heeft overgewicht en dat aandeel zal nog verder stijgen. Dit is een van de voornaamste redenen waarom meer dan een miljoen Nederlanders diabetes type 2 hebben en we massaal pillen slikken tegen kwalen als hoge bloeddruk en hoog cholesterol. We bekwamen onze jonge dokters in het behandelen van deze symptomen, maar geven hen nauwelijks handvatten om mensen te helpen deze ziekten te voorkomen of vertragen door hun leefstijl te veranderen. In de politiek en het publieke domein is hier steeds meer aandacht voor, neem bijvoorbeeld het Nationale Preventieakkoord dat eind 2018 is gesloten en de leefstijlcoach die sinds dit jaar in het basispakket zit. Naast levenseindezorg zou dus ook preventie een prominentere plek moeten krijgen in het medische onderwijs.”

Het artikel ‘Toekomstige artsen beter voorbereiden op levenseindezorg’ door Josefien de Bruin, Mary-Joanne Verhoef, Joris P.J. Slaets en David van Bodegom is op 27 december 2019 gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde: https://www.ntvg.nl/artikelen/toekomstige-artsen-beter-voorbereiden-op-levenseindezorg

Neem voor meer informatie contact op met Niels Bartels, manager communicatie, via tel. (071) 524 0960 / (06) 3461 4817 of via e-mail.

Goede stervenszorg onderbelicht in medische opleidingen

24-09-201828-01-2020leydenacademy

Leiden, 24 september 2018 – Elke arts krijgt ermee te maken: patiënten die niet meer beter worden. Hoe kun je het sterven bespreken? Wat is goede zorg in de laatste levensfase? Onderzoekers van Leyden Academy on Vitality and Ageing bekeken in hoeverre de zorg rond het einde van het leven van patiënten aan bod komt in de Nederlandse geneeskundeopleidingen. Het aanbod is zeer wisselend en het onderwerp blijft over de gehele linie onderbelicht, zo concluderen de onderzoekers in een artikel dat op 5 september jl. is gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift Perspectives on Medical Education.

Opzet onderzoek
Toekomstige artsen moeten goed worden opgeleid in het leveren van passende zorg aan terminale patiënten. Internationaal zijn veel medische curricula getoetst op de aandacht die wordt besteed aan ‘end-of-life care’ (ELC), maar in Nederland was nog geen formele evaluatie uitgevoerd. De onderzoekers stelden hiertoe een checklist op gebaseerd op internationale normen, met vijf domeinen van ELC-onderwijs die als essentieel worden beschouwd, zoals communicatie, juridisch-ethische aspecten en professionele en persoonlijke zelfreflectie van de arts. Aan de hand van deze checklist is eerst het Raamplan Artsopleiding beoordeeld, dat de blauwdruk vormt voor de geneeskundeopleidingen in Nederland. Vervolgens zijn de curricula en eventuele extra vakken van de bachelor en master opleidingen doorgelicht van de acht medische faculteiten. Komt stervenszorg aan bod, op welke wijze, en hoeveel tijd wordt eraan besteed?

Veel verbetering mogelijk
De onderzoekers stellen vast dat er veel verbetering mogelijk is. Het raamplan stipt vier van de vijf domeinen van ELC aan, maar is onvolledig en weinig specifiek. Geen van de acht medische faculteiten behandelt in de geneeskundeopleiding alle (sub)domeinen van ELC. Stervenszorg is bovendien verweven in het curriculum, als onderdeel van andere vakken. Slechts één faculteit biedt een keuzevak aan waarin alle essentiële aspecten van de internationale normen zijn opgenomen.

Palliatieve zorg delft het onderspit
Dat het onderwerp onderbelicht blijft in de medische curricula is volgens de onderzoekers geen onwil. Onderzoeker en hoogleraar ouderengeneeskunde Joris Slaets: “Iedereen is het er direct mee eens dat dit een belangrijk onderwerp is. Misschien wordt nog teveel aangenomen dat het sterven in alle geneeskundevakken wel een beetje aan bod komt, maar dit blijkt dus tegen te vallen. Ook is er veel concurrentie in het raamplan en de curricula. Palliatieve zorg delft dan al snel het onderspit, er is niemand die zich er hard voor maakt.”

Beter voorbereid op de praktijk
We moeten jonge artsen beter voorbereiden op de praktijk waar zij al snel met de dood te maken zullen krijgen, vinden de onderzoekers. Joris Slaets: “Als er geen sprake meer is van genezen en behandelen, zijn er in de zorg andere vaardigheden nodig: goede gesprekken voeren, aandacht voor spirituele en psychosociale aspecten, zelfreflectie. Vaardigheden die je sowieso een betere dokter maken. Er is maatschappelijk en politiek steeds meer aandacht voor een goed slot aan het leven. Het is hoog tijd dat het levenseinde ook een prominente plek krijgt in het medisch onderwijs.”

Aanbeveling: stervenszorg als extra vak
Het huidige Raamplan Artsopleiding dat uit 2009 stamt, wordt volgend jaar vervangen. Volgens de onderzoekers is dit een uitgelezen gelegenheid om stervenszorg steviger in te bedden in de geneeskundeopleidingen. Ook de medische faculteiten zelf kunnen volgens Joris Slaets verbeteringen doorvoeren: “Er is veel ruimte om van elkaar te leren. Maak van end-of-life care een concreet vak, ga er in werkgroepen mee aan de slag. Zorgen voor een goed sterfbed voor je patiënten is uiteindelijk een van de basis facetten van het arts zijn, ongeacht welke specialisatie je kiest. In de laatste levensfase kun je zoveel voor mensen betekenen.”

Het artikel ‘End-of-life care in the Dutch medical curricula’ door Josefien de Bruin, Mary-Joanne Verhoef, Joris P.J. Slaets en David van Bodegom is op 5 september 2018 gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift Perspectives on Medical Education: https://link.springer.com/article/10.1007/s40037-018-0447-4

PS: op 11 maart 2019 beantwoordde minister Hugo de Jonge (VWS) vragen van Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66) over de geringe aandacht voor levenseindezorg in de medische opleidingen naar aanleiding van het onderzoek van Leyden Academy.

Neem voor meer informatie contact op met Niels Bartels, manager communicatie, via e-mail of tel. (071) 524 0960.