Onderzoek

Als kennisinstituut verricht Leyden Academy wetenschappelijk onderzoek naar uiteenlopende onderwerpen op het terrein van vitaliteit en veroudering. We benaderen vraagstukken multidisciplinair en combineren hierbij biologische, sociologische, antropologische, psychologische, economische en/of medische invalshoeken. Dit doen we vanuit onze zes programmalijnen: Vitaliteit, Gender en levensloop, Zorg, esthetiek en kunst, Persoonlijk welbevinden, Inclusieve samenleving en Culturele diversiteit.

Leefplezierplan voor de zorg

Binnen de Nederlandse verpleeghuizen gelden diverse normen en protocollen, die vooral zijn ontwikkeld om de veiligheid van bewoners te waarborgen en te voorzien in hun medische behoeften. Voor deze kwetsbare mensen, in de laatste fase van hun leven, is positief welbevinden echter minstens zo belangrijk als het voorkomen van narigheid en ongelukken. Kunnen we inspelen op de verlangens van mensen en hen de ruimte geven om te doen wat zij graag willen doen en de persoon te zijn die zij graag willen zijn? Leyden Academy onderzoekt wat er gebeurt als je dit in de langdurige zorg als uitgangspunt kiest en als maatstaf neemt voor kwaliteit.

Leefplezier in de ouderenzorg
Wat gebeurt er als we in de ouderenzorg de verlangens van bewoners als vertrekpunt nemen? En als hun leefplezier leidend is bij de verantwoording van de kwaliteit van de zorg? We verkenden het van april 2017 tot april 2019 in het pilotproject ‘Leefplezier in de ouderenzorg’, ondersteund door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Tegemoetkomen aan persoonlijke wensen en verlangens vraagt allereerst dat verpleegkundigen en verzorgenden de bewoners beter leren kennen: wat is hun verhaal, wie zijn voor hen belangrijk, wat geeft hun leven kleur? Deze inzichten vormen het uitgangspunt van het leefplezierplan, met daarin ook aandacht voor de rollen van familie en mantelzorgers en de dilemma’s die in de praktijk ontstaan. Want wat bewoners en hun dierbaren graag willen, kan schuren met wat er mag, kan, of ‘hoe het hoort’. Daar moet met elkaar de benodigde ruimte worden gecreëerd. Belangrijk element in de pilot is het zichtbaar maken van de kwaliteit die voortkomt uit deze nieuwe aanpak.

Op 4 april 2019 hebben wij onze bevindingen gepresenteerd tijdens een conferentie voor betrokkenen in Leiden, waarbij we ook ons eindrapport uitreikten aan Theo van Uum, directeur Langdurige Zorg bij VWS. De reacties vanuit de elf deelnemende zorgorganisaties zijn heel enthousiast: bij bewoners, hun belangrijke anderen (familie, vrienden, mantelzorgers) en zeker ook bij de teamleden. Het sturen op positieve ervaringen heeft een positief effect op het werkplezier van verpleegkundigen en verzorgenden. Het geeft hen veel voldoening om iets te kunnen betekenen voor de kwaliteit van leven van hun bewoners. U kunt deze ‘handreiking’ hier downloaden, met een introductie van het leefplezierplan aan de hand van veel ervaringen en sprekende foto’s uit de praktijk. Lees ook het persbericht over de belangrijkste bevindingen.

Vervolgprojecten
In navolging op het succesvolle Leefplezierplan hebben we de volgende projecten opgezet:

Leefplezierplan op locatie: hierin schalen we het werken met het leefplezierplan op van teamniveau naar twee complete locaties.
Ervaringen in de praktijk: hoe geven organisaties de ervaringen van zorgverleners, bewoners en belangrijke anderen een plek in het kwaliteitsbeleid?
Narratieve verantwoording in de praktijk: een methode om ervaringen structureel deel te laten uitmaken van de dagelijkse routine van zorgmedewerkers en van het kwaliteitsbeleid.
Samen werken aan liefdevolle zorg (in samenwerking met Topaz): hoe kunnen zorgmedewerkers en naasten samen werken aan liefdevolle zorg voor de bewoner?
Videoreeks Liefdevolle zorg in de praktijk: een serie van negentien korte inspiratievideo’s voor medewerkers zorg en welzijn.
Train-de-trainer Leefplezierplan voor de zorg: een cursus voor trainers om zich de leefplezier-benadering eigen te maken zodat zij medewerkers zorg en welzijn hierin kunnen opleiden.

Meer over de leefplezier-benadering
Via de nieuwsbrief ‘Leefplezier in de ouderenzorg’ houden we u periodiek op de hoogte van interessante ontwikkelingen en initiatieven, inspirerende praktijkvoorbeelden en de voortgang van onze projecten. U kunt de nieuwsbrieven teruglezen op de website van Leefplezier in de ouderenzorg. Benieuwd naar wat er in de media over de leefplezier-benadering is verschenen? Klik dan hier.

Neem in geval van vragen of suggesties contact op met Ellen Plasmeijer.

Levenstevredenheid bij oudere mensen

Oudere mensen zijn doorgaans heel tevreden met hun leven, ondanks toenemende ongemakken: 85-jarigen geven hun huidige leven gemiddeld een 8. Dit rapportcijfer is vergelijkbaar met dat van jonge mensen. Bevindingen van de Leiden 85-Plus Studie wijzen uit dat zieke ouderen bijna net zo tevreden zijn met hun leven als fysiek gezonde ouderen. Het verschil tussen beide groepen verdwijnt zelfs helemaal als er gekeken wordt naar mentale gezondheid. Uit het onderzoek blijkt dat zieke oudere mensen andere dingen gaan waarderen en hun verwachtingen bijstellen (Puvill e.a. 2018).

Levenstevredenheid en hoge leeftijd
In zijn promotieonderzoek bij Leyden Academy heeft Thomas Puvill inzicht geprobeerd te krijgen in hoe levenstevredenheid op hoge leeftijd samenhangt met leeftijdgerelateerde factoren, zoals een verminderde (fysieke) gezondheid en het verlies van sociale contacten. In zijn meest recente onderzoek heeft Thomas gekeken naar de invloed die mentale gezondheid, actief blijven en familie hebben op hoe beperkingen in het functioneren iemands levenstevredenheid beïnvloeden in een groot Europees bevolkingsonderzoek onder 55-plussers. Uit dit onderzoek bleek, net zoals we vonden bij voorgaande studies, dat hoewel mentale gezondheid een belangrijke rol speelt in hoe tevreden mensen zijn met hun leven, het de relatie tussen beperkingen in het functioneren en levenstevredenheid niet verandert. Dit lijkt erop te wijzen dat juist beperkingen lastig op te vangen zijn door bijvoorbeeld het hebben van sociale contacten of een betere mentale gezondheid, misschien juist wel omdat het met deze beperkingen een hele uitdaging is te (blijven) doen wat iemand echt belangrijk vindt in het leven en fysieke beperkingen lastig te compenseren zijn (Puvill e.a. 2019, under review).

Verder onderzoek
Met dit onderzoek wil Leyden Academy beleidsmakers, artsen en het publiek laten zien dat het leven op hoge leeftijd ook kansen biedt en verschaffen we inzicht in hoe we het welbevinden van oudere mensen kunnen vergroten. Thomas zijn proefschrift Maintaining life satisfaction at old age in spite of physical decline kunt u online vinden bij de Universiteit Leiden.

Het onderzoek naar levenstevredenheid bij Leyden Academy borduurt voort op het onderzoek van Thomas en richt zich nu vooral op het welbevinden van senioren met een niet-Nederlandse achtergrond en de levenstevredenheid van mensen met laaggeletterdheid.

Wilt u meer informatie over dit onderzoek? Neem dan contact op met Jolanda Lindenberg.

Beeldvorming ouder worden en ouderen

In de media en bij het brede publiek is er een groeiende aandacht voor de beeldvorming rondom ouderen en ouderenzorg. Wat zijn onze beelden bij het ouder worden, hoe kijken we naar oudere mensen en hoe zien zij zichzelf? Er bestaan in onze samenleving veel bewuste en onbewuste positieve en negatieve vooroordelen. We onderzoeken welke wensen en ambities ouderen zelf hebben en hoe zij denken over ouder worden. Daarnaast willen we de beeldvorming over ouderen en ouderenzorg beter begrijpen. We onderzoeken ook hoe we de beeldvorming kunnen beïnvloeden om zo bij te dragen aan een goede oude dag.

Beeldvorming over ouderen
Op verschillende manieren onderzoeken we de beeldvorming over ouderen. Twee literatuurstudies vormen de achtergrond van het onderzoek dat we nu doen. In samenwerking met stichting RCOAK en fonds Sluyterman van Loo hebben we een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de (inter)nationale beeldvorming over ouderen en de mogelijkheden om deze positief te beïnvloeden. Internationaal – van China tot Nederland en van Spanje tot Brazilië – zijn er opvallend veel overeenkomsten in de beelden die we met ouderen associëren; enerzijds afhankelijk en incompetent, anderzijds wijs en warm. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft Jolanda Lindenberg in 2019 het wetenschappelijke rapport Beeldvorming van ouderen geschreven. In navolging van dit onderzoek voert Belia Schuurman met steun van het Jo Visser fonds een onderzoek uit naar de impliciete beelden die jongeren en ouderen hebben over ouderen.

Self-ageism
Niet alleen de omgeving, maar ook ouderen zelf spelen hierbij een belangrijke rol en hun beeld van ouderen is niet veel positiever dan andere leeftijdsgroepen. Het beeld dat ouderen zelf hebben van hun leeftijdsgenoten en hun levensfase is bepalend voor de wijze waarop wij het ouder worden zien en ervaren. Dit beeld van ouderen over ouderen zelf is ook onderzocht in een Europese studie in vier landen aan de hand van vragenlijsten. Niet alleen de beelden, maar ook de woorden waarmee we over en met ouderen spreken zijn hierbij van belang. Daarom is er ook verder onderzoek gedaan naar de manier waarop we ouderen aanspreken aan de hand van brieven naar gepensioneerden in samenwerking met stichting Radius en gemeente Leiden. De bevindingen tonen vooral dat ouderen zelf afstand nemen van oud-zijn, bijvoorbeeld door te vertellen over dat ze ‘nog’ fit zijn, of ‘nog’ werken. Deze tussen ruimte, liminale fase, koesteren ze omdat het hen de ruimte geeft afstand te nemen van hun leeftijdsidentiteit en andere identiteiten naar voren te brengen.

In gesprek over ageism
Op basis van ons onderzoek kunnen we interactieve seminars organiseren waarin we in gesprek gaan over ageism, met colleges over de laatste inzichten en workshops die u uitdagen en ondersteunen om het anders aan te pakken. Samen werpen we een frisse blik op thema’s die samenhangen met vergrijzing in onze samenleving. Wilt u inzichten opdoen en reflecteren over het ouder worden en een bewuste blik op beeldvorming? Laat het ons weten!

Meer weten over dit onderwerp? Neem contact op met Jolanda Lindenberg.

Onderzoek

Als kennisinstituut verricht Leyden Academy wetenschappelijk onderzoek naar uiteenlopende onderwerpen op het terrein van vitaliteit en veroudering. We benaderen vraagstukken multidisciplinair en combineren hierbij biologische, sociologische, antropologische, psychologische, economische en/of medische invalshoeken. Dit doen we vanuit onze drie speerpunten: Vitaal, Betekenisvol en Verbonden.

U vindt hier een overzicht van onze onderzoeksrapporten, onze wetenschappelijke publicaties in 2021, 2022 en 2023 een toelichting op de promoties in 2021 en 2022, met links naar de proefschriften.

Speerpunten
Binnen het speerpunt Vitaal willen we het proces van veroudering beter leren begrijpen en zo mensen kansen bieden om gezond en vitaal oud te worden. In het speerpunt Betekenisvol doen we onderzoek en initiëren we projecten gericht op de wensen en verlangens van oudere mensen, zodat zij hun leven zoveel en zo lang als mogelijk kunnen leiden zoals zij dat graag willen. Het belangrijkste meerjarige onderzoek in dit kader is Leefplezierplan voor de zorg. De onderzoeksactiviteiten in het speerpunt Verbonden zijn onder meer gericht op de beeldvorming over ouderen en het ouder worden en de waarde en succesvoorwaarden van contact tussen generaties.

Klik hier voor een overzicht van de experts van Leyden Academy en hun aandachtsgebieden.

Samenwerkingsverbanden
We verrichten ons wetenschappelijk onderzoek in hechte samenwerking met diverse instituten, universiteiten en hogescholen in binnen- en buitenland, en maken deel uit van netwerken als ILC Global Alliance, EIT Health, het CIV Welzijn & Zorg en DuSRA-VOILA. Ons onderzoek kent zowel een nationale als een internationale focus. Op nationaal gebied valt te denken aan de kosten en andere aspecten van ons zorgsysteem, de opleiding van (toekomstige) zorgprofessionals en goede zorg voor oudere mensen. Veel fundamenteel onderzoek gericht op het beter begrijpen van het verouderingsproces speelt zich af in een internationaal wetenschappelijk veld, waarbij we de Nederlandse situatie in een Europees en wereldwijd perspectief plaatsen.

Klik hier voor een overzicht van de partners van Leyden Academy.

Onderzoek in coronatijd
De uitbraak van het coronavirus en de maatregelen die zijn getroffen om de verspreiding te beperken, raakten vooral ouderen. Er werd veel over hen gesproken, maar senioren kwamen zelf weinig aan het woord. Hoe hebben zij corona ervaren? Om dit te onderzoeken, hebben we in de eerste coronagolf zestig senioren geïnterviewd over de impact van de coronamaatregelen op hun leven, sociale contacten en vitaliteit. In juni 2020 deelden we de resultaten van dit kwalitatief onderzoek. In maart 2021 deelden we de uitkomsten van ons onderzoek naar ouderen in de tweede coronagolf. In februari 2022 publiceerden we de bevindingen vanuit een analyse van 424 persoonlijke verhalen (narratieven) die zijn vastgelegd door zorgmedewerkers in het eerste jaar van de coronacrisis.

Een bredere blik op de pensionering

Pensionering is niet alleen een financiële aangelegenheid; het is een levensfase waarin mensen sociaal verbonden willen blijven, een waardevolle bijdrage willen leveren aan hun gemeenschap en, al dan niet betaald, productief willen blijven. Vanuit die gedachte kan onderzoek dat is gericht op de relatie tussen pensionering en belangrijke thema’s op latere leeftijd zoals gezondheid, levenstevredenheid en beeldvorming over het ouder worden, mensen helpen om zich voor te bereiden op hun pensioen en op hun sociale positie en maatschappelijke betrokkenheid als zij eenmaal met pensioen zijn gegaan. Om die reden heeft het Aegon Center for Longevity and Retirement (ACLR) de onderzoekers van Leyden Academy uitgenodigd om mee te denken over pensionering vanuit verschillende wetenschappelijke invalshoeken en zo het publieke debat over pensioenen breder te trekken dan het gebruikelijke financiële perspectief.

In de serie 'Broadening the view on retirement' zijn twee uitgaven verschenen:

In de whitepaper Why do we retire? (december 2018) worden de diverse wensen en ambities verkend die mensen hebben voor hun pensionering, mede gebaseerd op onderzoeken van het ACLR en Leyden Academy;
In de tweede whitepaper Health and retirement (juni 2019) wordt ingegaan op de rol die gezondheid speelt bij een succesvolle voorbereiding op en invulling van de pensionering.