THE ART OF BELONGING
Op vrijdag 23 juni jl. sprak Tineke Abma haar oratie ‘The Art of Belonging’ uit naar aanleiding van haar benoeming tot bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie aan de Universiteit van Leiden. Het verlangen er bij te horen en er toe te doen, doet zich extra voor bij ouderen als zij ervaren er níét of niet méér bij te horen, bijvoorbeeld door maatschappelijke dynamiek of toenemende afhankelijkheid. Participatie, ofwel meedoen, is voor ouderen van groot belang. Het draagt bij aan hun welbevinden en is omgekeerd een groot ‘geschenk’ voor onze samenleving. Ter ere van Abma haar benoeming vond voorafgaand ook een dansworkshop, symposium en tentoonstelling plaats.
Oratie
Ouderen doen ertoe. Dat is de boodschap die Tineke Abma wil uitdragen. Abma is sinds juli 2021 bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie bij de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde (PHEG) van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Op 23 juni 2023 sprak ze naar aanleiding van die benoeming haar oratie ‘The Art of Belonging’ uit. ‘Be-longing’ klinkt als een samenvoeging van twee werkwoorden: being en longing, oftewel ‘zijn’ en ‘verlangen’. Het verwijst naar een fundamenteel menselijk verlangen om erbij te horen, zonder je te hoeven aanpassen, gewoon door te zijn wie je wilt zijn. Dat is geen vanzelfsprekendheid. Zodra mensen de pensioengerechtigde leeftijd halen, worden zij geconfronteerd met processen van maatschappelijke uitsluiting. De inclusie en maatschappelijke participatie van ouderen met minder kansen hebben haar bijzondere aandacht, net als de participatie in kunst en cultuur als voertuig voor belonging.
Zinvolle ouderenparticipatie draagt bij aan vitaliteit, betekenis en belonging met het oog op sociale inclusie en rechtvaardigheid. Het is dan ook noodzakelijk voor een ouderenvriendelijke samenleving. Toch zijn er nauwelijks sociaal-culturele initiatieven die ouderen de kans bieden om zich te blijven ontwikkelen en te participeren in de samenleving. Precies daar wil Abma met haar leerstoel een bijdrage aan leveren. “A dance a day keeps the doctor away”, zo zegt Abma tot slot tijdens haar oratie. Klik hier voor de rede zoals door Abma uitgesproken.
“Ondanks alle goede bedoelingen, wordt er nog steeds vooral over ouderen gepraat in plaats van met ouderen. Als het gaat om de maatschappelijke participatie van ouderen en het betrekken van oudere burgers in zorg, beleid en onderzoek, is er nog een wereld te winnen.” – prof. dr. Tineke Abma, directeur Leyden Academy on Vitality and Ageing.
Symposium
Voorafgaand aan de oratie organiseerde Leyden Academy in de Pieterskerk een gelijknamig symposium. De bijzondere opening ‘Ik dans dus ik besta’ werd verzorgd door dansers met een bewegingsuitdaging van Marc Vlemmix Dance. Daarna volgde een panelgesprek met professoren Pauline Meurs, Jet Bussemaker en Tineke Abma over de kunst van het meedoen en verbonden blijven op latere leeftijd. Professor Aagje Swinnen gaf een bijzondere lezing over kunstenares Louise Bourgeois. Ook wordt tijdens het symposium het tweede ‘Leydse Lintje’ uitgereikt door wethouder Fleur Spijker. Het Leydse Lintje is een initiatief van het Jo Visser Fonds en Leyden Academy om ouderen die zich inzetten voor kunst en cultuur in te eren. Magda Römgens (86 jaar) is de gelukkige en zichtbaar ontroerde ontvanger van een regenboogkleurende lintje, ontworpen door kunstenares Charlotte Molenaar. Römgens zet zich in voor ‘regenboogmensen’ in verpleeghuizen, opdat ze vanwege uitsluiting niet terug ‘de kast’ ingaan. Als afsluiting was er een optreden van het participatiekoor van mensen met dementie en ‘mantelzangers’. Samen zingen draagt namelijk bij aan meer welzijn en positieve gezondheid. Regelmatig samen zingen leidt zelfs tot verbetering van cognitieve functies en kan het dementieproces vertragen.
“Het feit dat ik als oudere actief en maatschappelijk betrokken kan blijven, is een voorrecht en het levert veel voldoening op. Dat waar ik me voor inzet past heel goed bij het thema belonging, we moeten anderen de ruimte geven om te zijn we ze willen zijn.” – Magda Römgens (86 jaar)
Tentoonstelling
Galerie LUMC presenteert vanaf 8 juni tot 21 augustus 2023 de gelijknamige tentoonstelling ‘The Art of Belonging’. In deze vrij toegankelijke tentoonstelling staat de ouder wordende mens centraal. Wat betekent het om oud te zijn in onze samenleving? “Kunst raakt en verbindt voorbij woorden”, aldus Abma, “en draagt bij aan ‘belonging’ door het vermogen om onze diepst menselijke gevoelens te vangen en te delen.” Sandrine van Noort (hoofd kunstzaken LUMC) en Tineke Abma stelden de tentoonstelling samen. Zij nodigden elf kunstenaars uit die in deze tentoonstelling hun kijk op de oudere mens in deze samenleving verbeelden. Naast schilderijen, tekeningen, foto’s en video-installaties zijn er sculpturen te zien.
Dansworkshop
Op donderdag 22 juni 2023 gaven Tara Rynders en Clare Hammoor bij Leyden Academy een dansworkshop voor zorgprofessionals in het kader van vitale medewerkers als bron van duurzame zorg. De deelnemers gingen ook in gesprek over de toekomst van, en wat we kunnen betekenen voor, zorgmedewerkers. Rynders is verpleegkundige én danser en ontwikkelde The Clinic: een dans- en kunstprogramma voor zorgmedewerkers en zorgorganisaties in Amerika. Ze maken zich binnen de zorg sterk om verschillen, discriminatie en impliciete vooroordelen te slechten.
Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat kunstenaars een rol kunnen spelen in preventie en het bevorderen van veerkracht van zorgmedewerkers. Het verloop, de uitstroom en de burn-out-cijfers van zorgmedewerkers zijn enorm. Kunstenaars werken vaak op een speelse, vrije, mensgerichte manier, gericht op samen maken en kracht. Dit biedt vaak een veilige creatieve ruimte om jezelf te zijn en je te uiten. Een inkijkje in de workshop van vorig jaar:
“Je kwetsbaar opstellen moet je durven, maar het voelde heel veilig en goed voor mijn mentale welbevinden. Ik zie het als een toevoeging in de ouderenzorg.” – deelnemer (30 jaar), werkzaam in de ouderenzorg
Onderzoek naar de waarde van kunst in de zorg
Welke waarde heeft kunst, zoals dans, muziek, theater, schilderen en poëzie etc., op individueel, sociaal en maatschappelijk niveau? Vanuit het programma Kunst en Cultuur in de Langdurige Zorg en Ondersteuning subsidieerde ZonMw eerder een grootschalig, landelijk onderzoek naar de waarde van kunst in de zorg vanuit het perspectief van ouderen zelf, maar ook van kunstenaars, zorgmedewerkers en beleidsmakers. Abma heeft met een team vanuit Leyden Academy en Amsterdam bij 18 bestaande kunstinitiatieven 470 verhalen van deelnemende ouderen opgehaald en 40 observaties uitgevoerd. De onderzoeksresultaten tonen overduidelijk aan dat kunst plezier, positiviteit en diepgaand contact brengt, en dat het uitdaagt. Deze positieve effecten leveren een grote bijdrage aan wat Abma ‘belonging’ noemt; erbij horen, zonder jezelf te hoeven aanpassen en liggen aan de basis van haar oratie. Meer lezen over dit onderzoek? Ga naar www.leydenacademy.nl/kunst-in-de-zorg/.
“Pas achteraf hoorde ik dat dit een van de deelnemers had geholpen om uit de neerslachtigheid te komen. Die middagen betekenden zoveel voor hen. Het gaf ze iets heel anders om zich op te concentreren.” – theatermaker De Rimpel
Achtergrond
Prof. dr. Tineke A. Abma is opgeleid als verpleegkundige en is in 1996 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam gepromoveerd bij het instituut voor Beleid en Management Gezondheidszorg op Responsief evaluatieonderzoek in de gezondheidszorg.
Abma doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar thema’s die raken aan het ouder worden, zoals patiënt- en burgerparticipatie, langdurige zorg, ethiek en diversiteit. Het perspectief van de oudere zelf als vertrekpunt nemen en oog houden voor de verschillen tussen mensen, is zowel haar persoonlijke drijfveer als de rode draad in de onderzoeken en activiteiten van Leyden Academy.
Meer informatie over The Art of Belonging vindt u op de gelijknamige website: www.theartofbelonging.nl.