Wat geeft het leven kleur? En hoe verandert dat als je ouder wordt? Twintig Leidse senioren kwamen op vrijdag 14 oktober jl. naar ‘t Trefpunt voor het kenniscafé ‘Recepten voor geluk’. De deelnemers kregen wetenschappelijke inzichten aangereikt en gingen vooral ook met elkaar in gesprek over de ingrediënten van een gelukkig leven.
Het Kenniscafé werd georganiseerd door de Leidse Proeftuin Zorg & Welzijn, een samenwerkingsverband van vier kennisinstituten, in samenwerking met Radius Welzijn. Na eerdere cafés over het belang van bewegen en het fit houden van je brein, stond nu ‘geluk’ centraal. Professor Joris Slaets, directeur van Proeftuin-partner Leyden Academy, hielp de aanwezigen meteen uit de droom: er is geen kant-en-klaar recept. ‘Geluk is een individuele beleving.’ Politici, beleidsmakers, zorgbestuurders – zij hebben allemaal een mening over hoe het leven van ouderen eruit moet zien. Maar de enigen die iets over de kwaliteit van leven kunnen zeggen zijn de ouderen zelf, stelt Slaets. Hoe verschillend die antwoorden kunnen zijn, blijkt uit wat de aanwezigen onder ‘vitaliteit’ verstaan. ‘Gaan en staan waar je wilt’, roept de een. ‘Meedoen aan activiteiten’, meent een ander. ‘De energie hebben om dingen te ondernemen’, klinkt vanuit het midden van de zaal. Een andere deelneemster vult aan: ‘Aandacht hebben voor dingen.’
Aansluiten op persoonlijke verlangens
De fitheid van ouderen neemt af met het klimmen van de jaren, maar geldt dat ook voor hun kwaliteit van leven? Uit onderzoek blijkt volgens Slaets dat oudere mensen hun leven een dikke acht geven, zelfs als er gebreken komen. Maar zo’n gemiddeld cijfer zegt niet zoveel op individueel niveau, daarom moeten we zoveel mogelijk aansluiten bij de persoonlijke verlangens van oudere mensen. In dat kader heeft Leyden Academy de Life and Vitality Assessment ontwikkeld, een instrument dat op verschillende plekken in zorg en welzijn wordt ingezet. Het bestaat uit kaartjes met thema’s die voor iemand belangrijk kunnen zijn en een ‘gelukthermometer’ die laat zien hoe iemand zijn kwaliteit van leven ervaart en of er kansen zijn om de mate van tevredenheid te vergroten.
Schuiven en dubben
Ook de deelnemers aan het Kenniscafé gaan met het instrument aan de slag. Als eerste bepalen zij vanuit dertig kaartjes welke vijf thema’s in hun leven het allerbelangrijkst zijn. Dat is niet voor iedereen even makkelijk, blijkt uit het schuiven en dubben van de deelnemers. Een kordate dame van rond de zeventig (bril, steenrode corduroy blouse) is als eerste klaar. Kaartjes als ‘kleinkinderen’, ‘luxegoederen’, ‘natuur’ en ‘betaald werk’ gaan terug op de stapel – niet belangrijk genoeg. Een mevrouw in mosgroen t-shirt buigt zich over de selectie van haar buurvrouw. ‘Mobiliteit en gezondheid, is dat niet hetzelfde?’, vraagt ze. Allerminst, vindt haar buurvrouw, die slechtziend is. ‘Ook met gezondheidsproblemen kun je mobiel zijn.’ Zo zijn er meer nuances, bijvoorbeeld tussen zelf beslissingen nemen en zelfstandigheid. Een mijnheer met zandkleurig colbert: ‘Je kunt in een tehuis zitten en tóch zelf beslissen hoe je dag eruitziet.’ Zijn overbuurvrouw is het met hem eens. ‘Ik ben tachtig en bepaal zelf het moment waarop ik verhuis naar een kleinere woning.’
Een tien voor zelfstandigheid
De tweede stap in het zelfonderzoek, de kaartjes plaatsen op de ‘gelukthermometer’, vraagt ook wat denkwerk. Want je kunt je kleinkinderen heel belangrijk vinden, maar ze toch te weinig spreken. Dan eindigen ze laag op de gelukthermometer. Dit geldt niet voor de kleinkinderen van een mevrouw met petrolblauw vestje; zij krijgen een 9. ‘Ik zie ze elke week’, licht ze met zachte stem toe. Een vitale tachtiger (baardje, beige bodywarmer) plaatst al zijn kaartjes bovenin de thermometer. Een 10 krijgen zijn vrouw (die naast hem zit) en zelfstandigheid. Hobby’s en kinderen belanden op 9, internet en telefoon krijgen een 8. Deze tevreden heer studeert nog dagelijks: hij gebaart hoe hoog de stapel boeken is die thuis op hem wacht. ‘Sterrenkunde, nanotechnologie – ik kan hele dagen lezen.’ Zijn vrouw (angora vestje en opgestoken haar) beleeft nog veel plezier aan zangles. Bezig blijven, de dingen doen die je leuk vindt; iedereen aan deze tafel is het erover eens dat dit belangrijk is. De dame tegenover hen loopt al tegen de negentig, maar pakte nog op latere leeftijd vrijwilligerswerk op.
Ingrediënten voor geluk
Wat zegt de wetenschap over geluk? Onderzoekster Josanne Huijg van Leyden Academy noemt vier belangrijke ingrediënten, op basis van onderzoek naar het welbevinden van ouderen. Allereerst: doe dingen samen. ‘Nodig uw buurvrouw eens uit om samen boodschappen te doen.’ Dan pakt u meteen tip nummer twee mee: kom in beweging. ‘Een rondje wandelen geeft direct een gevoel van voldoening,’ vertelt Huijg. Het derde advies: beteken iets voor een ander, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen of simpelweg door vriendelijk te zijn. Tot slot blijkt een positieve instelling bevorderlijk voor geluk; denk in mogelijkheden! Josanne’s collega’s van de Leidse Proeftuin turfden intussen bij alle deelnemers welke kaartjes zij hebben gekozen. De uitslag? Het vaakst genoemd (door zeven deelnemers) zijn lichamelijke en geestelijke gezondheid, zelf beslissingen nemen en kinderen. Zes keer genoemd: partner, familie, vrienden en kennissen, natuur en mobiliteit. Bij deze Leidse senioren staan sociale relaties en autonomie dus hoog in het vaandel.
Tips en telefoonnummers
De oefening tijdens het Kenniscafé gaf de deelnemers inzicht in hun eigen ‘recept voor geluk’. Het helpt om zelf na te denken over wat je gelukkig maakt, maar zeker ook om er met elkaar over te praten. Zo gebruikt een van de dames Skype om bij te kletsen met haar kleinkinderen in Zuid-Afrika; dit bleek een nuttig advies voor tafelgenoten van wie de familie ver weg woont. Aan alle tafels werden zo ervaringen, tips én telefoonnummers uitgewisseld. Geluk is iets heel persoonlijks, maar je kunt elkaar zeker helpen om je leefplezier te vergroten. De deelnemers keerden in elk geval met een grote glimlach huiswaarts.
De vier kennisinstellingen die samenwerken in de Leidse Proeftuin Zorg & Welzijn zijn Hogeschool Leiden, Leiden Institute for Brain and Cognition, Leyden Academy on Vitality and Ageing en TNO. De proeftuin wordt mede mogelijk gemaakt door gemeente Leiden. Kijk voor meer informatie op www.deleidseproeftuin.nl.