Tineke Abma, directeur van Leyden Academy, doet al meer dan twintig jaar onderzoek naar thema’s die raken aan het ouder worden. Stichting GoldenSports vroeg haar hoe ze aankijkt tegen het groeiende probleem van eenzaamheid onder ouderen.
Wat zijn de belangrijkste oorzaken van eenzaamheid?
Eenzaamheid wordt gedefinieerd als de kloof tussen de sociale contacten die iemand wenst en de dagelijkse realiteit. Eenzaamheid is meestal een geleidelijk proces waarbij iemands sociale netwerk kleiner wordt of verandert van samenstelling. Kortom, een kleiner sociaal netwerk is een van de belangrijkste oorzaken van eenzaamheid. Andere oorzaken zijn een slechtere gezondheid of het verlies van een dierbare, wat vaak leidt tot het verlies van regie en controle over het leven. En ook de individualisering van de samenleving heeft invloed. We zijn meer op onszelf, hebben onze eigen ‘projecten’ en zijn minder gericht op de ander. Negatieve beeldvorming over ouderen kan ook bijdragen aan gevoelens van overbodigheid en eenzaamheid.
Hoe staat het met eenzaamheid onder 65-plussers in Nederland?
De gemiddelde eenzaamheid onder ouderen is vergeleken met tien, twintig jaar geleden, licht gedaald. Dit komt doordat 65-plussers meer sociale contacten hebben en daarnaast langer leven in goede gezondheid. Tegelijkertijd zijn er door de vergrijzing veel meer 65-plussers, waardoor uiteindelijk meer ouderen zich eenzaam voelen. Wel zijn er grote individuele verschillen. Vooral ouderen die nog thuis wonen en gezondheidsklachten hebben, voelen zich eenzaam. Eenzaamheid komt ook meer voor bij ouderen met een migratieachtergrond. Ouderen die zijn opgenomen in een verpleeghuis zijn over het algemeen wat minder eenzaam, omdat zij dagelijks contact hebben met verzorgenden. Let wel: er zijn ook alleenstaande ouderen die zich niet eenzaam voelen. We moeten dus oppassen voor generalisaties.
Welke effect heeft eenzaamheid op lichamelijke klachten en waarom zijn ouderen met lichamelijke klachten vaker eenzaam?
Ziekte en een slechtere gezondheid zijn een belangrijke oorzaak van eenzaamheid. Gezondheidsklachten maken mensen vaak onzeker, waardoor ze steeds minder hun huis uitkomen. Zo verkleint hun sociale netwerk en nemen sociale contacten af, met eenzaamheid tot gevolg. Omgekeerd leidt eenzaamheid tot een slechtere gezondheid en kunnen lichamelijke en/of psychische klachten ontstaan als gevolg van eenzaamheid. Dit kan een zichzelf versterkend proces zijn: een slechte gezondheid leidt tot minder sociale contacten, en zo ontstaan nog meer klachten. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan.
Moeten gemeenten bewegingsactiviteiten van ouderen stimuleren?
Gezamenlijke beweegactiviteiten vormen een laagdrempelige manier om eenzaamheid te verminderen. Onderzoek laat zien dat een grote groep ouderen graag via een activiteit zoals sport zijn of haar netwerk vergroot. Bijeffect is dat ook de eenzaamheid wordt aangepakt. Eenzaamheid is nog altijd een taboe, dus als gemeenten inzetten op activiteiten die beweging combineren met het vergroten van het sociale netwerk, kunnen ze veel winst boeken: betere gezondheid en beter welbevinden. Binnen Leyden Academy hebben we goede ervaringen met de Vitality Club: beweegclubs voor en door ouderen. Oudere wijkbewoners sporten samen in de buitenlucht, onder begeleiding van een van de eigen groepsleden. ‘Peer coaching’ heet dat. Deelnemers aan de Vitality Club komen voor hun gezondheid, maar ze blijven terugkomen voor de gezelligheid. Het blijkt een succesvolle, duurzame manier om mensen fysiek fit te houden en hun sociale netwerk te vergroten. Het mooie van activiteiten waarbij ouderen samen bewegen en elkaar coachen, is dat eenzaamheid op een positieve manier wordt bestreden. Samen bewegen beschermt tegen eenzaamheid en versterkt de vitaliteit en verbondenheid.
Dit interview komt uit het zojuist verschenen jubileummagazine van GoldenSports.