Domino-Effect vermindert eenzaamheid oudere migranten

De eerste groep vrijwilligers voor het Domino-Effect met hun diploma na het afronden van de training

Om eenzaamheid onder vrouwen met een migratieachtergrond te verminderen zijn de Stichting Al-Amal en Leyden Academy on Vitality and Ageing gestart met het Domino-Effect. Dat is een programma voor vrouwen met een migratieachtergrond die, vaak vanuit een kwetsbare situatie, persoonlijk zijn gegroeid en zich graag voor anderen inzetten om datzelfde te bereiken.
Het Domino-Effect is uniek en vernieuwend omdat het de doelgroep actief betrekt en daarmee voor een duurzame toekomst zorgt. De naam van het initiatief spreekt voor zich: een groeiend aantal mensen wordt bereikt en ondersteund, terwijl steeds meer vrijwilligers worden getraind.
Deze vrijwilligers doen niet alleen dienst als steunpilaren voor diegenen die eenzaamheid ervaren maar ontwikkelen voortdurend ook hun eigen vaardigheden en talenten. “Uiteindelijk streven we naar een minder eenzaam leven op lange termijn voor zowel vrijwilligers (in opleiding) als de deelnemers aan groepsactiviteiten.”

Betekenisvoller
De vrijwilligers zijn zelf al tijdens de training, die werd afgesloten met een diploma, in duo’s actief aan de slag gegaan om andere vrouwen met een migratieachtergrond te helpen hun eenzaamheid te verminderen. Het mes snijdt daarbij aan twee kanten. De vrijwilligers zelf zijn actief en hebben een betekenisvoller leven. De mensen die ze bereiken hebben vaak veel nieuwe vriendschappen opgedaan waardoor ze minder eenzaam zijn. Dat laatste is cruciaal. Eenzaamheid is namelijk een breed sociaal probleem waardoor mensen de verbinding met zichzelf en de samenleving dreigen te verliezen. Veel ouderen, en mensen met een migratieachtergrond nog in hogere mate, hebben te kampen met werkloosheid en psychosociale klachten. Die kunnen leiden tot een verminderde formele en informele participatie in de samenleving.
Het initiatief is zeer urgent omdat oudere migranten die buiten Europa zijn geboren zich vaker en sterker eenzaam voelen. En dat terwijl er in Nederland weinig initiatieven zijn die zich op deze doelgroep richten. Vooral onder vrouwen met een migratieachtergrond, die een grote afstand tot het maatschappelijk leven hebben, blijkt een verhoogd risico op isolement en depressie. Zij slagen er vaak niet in op eigen kracht hun weg in de samenleving te vinden. Dit is de missie van Stichting Al-Amal (vert.: De hoop) die zich inzet voor het welzijn van vrouwen in kwetsbare omstandigheden en hun participatie aan het maatschappelijk leven. En daarbij blijkt de aanpak via het Domino-Effect zeer succesvol.

Samen tegen Eenzaamheid
Het Domino-Effect is een vervolg op Samen tegen Eenzaamheid. Vrijwilligers binnen het Domino-effect kunnen gebruik maken van de handleiding Samen tegen Eenzaamheid waardoor zij in hun eigen omgeving met het project aan de slag kunnen. Na een zeer succesvol en veelbelovend begin van het project starten in september vijf buurten in Utrecht met het traject. Uiteindelijk is het de bedoeling dat het Domino-Effect landelijk wordt uitgerold. Het Domino-Effect is winnaar van een Appeltje van Oranje 2024.

Veerkracht van ouderen

Van vitale ouderen in de derde levensfase wordt vaak verwacht dat zij maatschappelijk actief blijven en zorg dragen voor de ‘oldest old’. Maar wat als oudere mensen in kwetsbare situaties leven, geconfronteerd worden met bestaansonzekerheid en geen toegang hebben tot hulpbronnen of sociale netwerken? Hoe kunnen beleidsmakers en onderzoekers deze kwetsbare groep bereiken en betrekken bij betekenisvolle participatie? Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Leyden Academy hebben daarom in Laak in Den Haag en in Amsterdam Oost een participatief actieonderzoek opgezet.

Een eigen podium
De onderzoekers vormden een team met oudere co-onderzoekers en onder leiding van kunstenaar Janine Schrijver fotografeerden ze in een zogeheten photovoice-project hun buurt en eigen leven. De foto’s in combinatie met een korte tekst maken duidelijk waar mensen tegenaan lopen en wat hun wensen en behoeften zijn. Zo ook de foto’s en het verhaal van de 63-jarige Lidia. “Ik probeer mensen met mijn foto’s en verhaal de ogen te open over het mantelzorgvak. Want dat is het. Maar dan zonder opleiding en zonder betaald te worden. Er wordt te makkelijk gedacht over mantelzorg. Het is zwemmen of verzuipen”, zo vertelde een geëmotioneerde Lidia. Doordat Lidia gedurende langere periode over haar eigen grenzen ging, heeft ze PTSS ontwikkeld. Ze probeert nu alles een plekje te geven, het zijn kleine stapjes en ze leeft met de dag. Hieronder vind je Lidia haar foto’s, die een afvoerputje weergeven en dat ze een schim van zichzelf is.

“Voor het eerst kunnen ze hun eigen verhaal vertellen. Dat draagt bij aan empowerment. Maar het geeft ons ook inzicht in de zorgen van deze groep mensen, die zich vaak niet gehoord voelen. Zij vertellen ons met hun foto’s wat hen bezighoudt: het verwijderen van de tramhalte waardoor ze minder mobiel zijn, stijgende parkeerkosten, het beperkte winkelaanbod, maar ook eenzaamheid.” – Derya Uzun, onderzoeker bij Leyden Academy

Sleutelfactoren
Het project toonde een aantal sleutelfactoren voor het succesvol bereiken en betrekken van ouderen in kwetsbare situaties:

  • Vertrouwen en herkenning
  • Ruimte voor gesprek en afstemming op de leefwereld
  • Loslaten van eigen werkwijzen

In plaats van ouderen te labelen als ‘moeilijk bereikbaar’, moeten onderzoekers en beleidsmakers kritischer kijken naar de eigen gewoonten en handelingen. Door de aanpak van bijvoorbeeld photovoice kunnen deelnemers hun stem laten horen en samenwerken aan verbetering van hun leefomstandigheden. Immers, als je je stem mag laten horen, kom je met elkaar tot een echt gesprek. Karen van Oudenhoven, directeur van het SCP, sprak zelfs over de brug die dit project heeft gelegd tussen de taal van de burgers en de taal van het beleid.

“Het is ongelooflijk mooi om te zien dat het niet alleen duidelijk maakt waar pijnpunten zitten maar dat dit proces ook leidt tot verbinding.” – Tineke Abma, hoogleraar Ouderenparticipatie en directeur-bestuurder van Leyden Academy

Van idee tot actieplan
Door dit project zijn deelnemers dichter tot elkaar gekomen, wat zelfs heeft geleid tot blijvende connecties en initiatieven. Zoals de ‘Dappere Doorzetters’ in Amsterdam, die ervoor zorgen dat mensen die in een isolement zitten, met name vrouwen met een migratieachtergrond, weer actief vriendschappen opbouwen en gezamenlijke activiteiten ondernemen. De wijkbewoners maken met hun gedeelde ervaringen een vertaalslag naar beleid. Samen met de betrokken onderzoekers stellen zij een actieplan op om de uitdagingen in hun buurt op de agenda te zetten en onder de aandacht te brengen bij de gemeente, welzijnsorganisaties en buurtcentra.

Dilemmas of Doing Diversity

Diversiteit is een breed begrip en kan voor verschillende mensen verschillende betekenissen hebben. Zo kan het een combinatie zijn van onder meer verscheidenheid in etniciteit en cultuur, genderdiversiteit, inclusie van mensen met fysieke of cognitieve uitdagingen en diversiteit op de werkplek. Hoe kunnen we een beter en completer beeld krijgen van wat mensen onder diversiteit verstaan? En kunnen we hen meer bij het onderwerp betrekken?

Recht doen aan diversiteit
Bovengenoemde vragen staan onder meer centraal in Dilemmas of Doing Diversity (DiDi), een vierjarig onderzoeksproject naar de dilemma’s die een groeiende diverse samenleving opwerpt. In het project brengen we de diversiteitservaringen en -beleid op het gebied van zorg en welzijn, sport en recreatie, en wonen en gemeenschapsgerichte initiatieven in Nederland in kaart.

“Diversiteit gaat niet alleen over gender of etniciteit, maar ook over seksualiteit en handicap, religie en opleiding. We vinden het heel belangrijk om die dingen in verband met elkaar te zien.” – Marlou Schrover, projectleider en hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Leiden

Samen beleid maken
De vanuit het onderzoek verkregen inzichten zullen toegankelijk worden gemaakt en bijdragen aan een respectvolle discussie over de dilemma’s die het thema diversiteit met zich meebrengt. Het publiek zal hierbij worden betrokken, ook gaan we in gesprek over de uitkomsten en de praktijkimplementatie. Beleidsmakers en onderzoekers zullen vervolgens samen met het brede publiek beleid- en implementatiestrategieën maken. Zo ondersteunen we het uiteindelijk doel en de impact van het project: het bijdragen aan een veerkrachtige maatschappij waaraan mensen zich verbinden, zich in identificeren en waarin ze zich herkennen, om zo een inclusievere maatschappij te bewerkstelligen.

Leerprogramma
De praktijk leert ons dat het recht doen aan alle verschillende manieren waarop diversiteit belangrijk is niet makkelijk is. Beleidsmakers en -uitvoerders hebben behoefte aan concrete en toepasbare inzichten en handvaten. De antwoorden op de onderzoeksvragen en de beschouwing van de praktijkdilemma’s geven kaders voor een leergang. In deze Lunch & Learn leergang ‘Diversiteitsbeleid in de praktijk’ komen de inzichten uit het project, het omgaan met dilemma’s en beleidsrichtlijnen met concrete suggesties aan bod.

Meer over het onderzoek
Dit onderzoeksproject maakt onderdeel uit van de Nationale Wetenschapsagenda van NWO en loopt van 1 oktober 2022 tot 1 oktober 2026. Marlou Schrover van Universiteit Leiden is de hoofdaanvrager en Leyden Academy is mede-aanvrager en een van de partners. Daarnaast werken er nog 36 andere maatschappelijke en wetenschappelijke partners aan dit onderzoeksproject.

Heb je vragen of wil je meer informatie over DiDi? Neem dan contact op met Nina Conkova of bezoek diversiteitsbeleid.nl. Klik hier voor een interview met Marlou Schrover over het begrip sociale cohesie.

 

Podcastplatform De Luistermap

Podcastplatform De Luistermap

Podcasts worden steeds populairder. Toch is nog geen één op de vijf luisteraars ouder dan vijftig, terwijl er zoveel luisterverhalen zijn die hen waarschijnlijk aanspreken. Daarom lanceerden we in februari 2022 De Luistermap, het eerste platform van Nederland waar podcasts worden samengebracht over alle onderwerpen die ertoe doen als je ouder wordt. Luisteraars kunnen kiezen uit uiteenlopende thema’s: van geschiedenis en misdaad tot liefde en intimiteit. De Luistermap is een initiatief van ouderenplatform UP!, het Jo Visser fonds en Leyden Academy.

Op de foto: Sjaak (via UP!/Marije Kuiper)

Ouderen spelen de hoofdrol bij De Luistermap: als redactie, maker en hoofdpersoon. De podcasts op De Luistermap zijn afwisselend amusant, inspirerend, ontroerend en leerzaam. Het aanbod van podcasts wordt continu aangevuld, zodat luisteraars altijd weer nieuwe verhalen kunnen kiezen. De Luistermap is een eigentijdse vertaling van de leesmap van weleer, met het gebruiksgemak van Netflix.

“Prachtige verhalen. Ik heb al geluisterd naar de podcast ‘Op zoek naar het elfde kind’. Goed en leuk initiatief, ben je even in een hele andere wereld”
Anne Posthuma (84)

Verhalen van oudere migranten

Er bestaan in onze maatschappij veel vooroordelen over ouderen met een migratieachtergrond. Ten onrechte, want deze ‘groep’ is heel divers en omvat ouderen uit talloze landen van herkomst. En ook binnen groepen ouderen met een gedeelde herkomst zijn de onderlinge verschillen groot. Vaak blijft onderbelicht dat veel van deze ouderen een betekenisvolle maatschappelijke bijdrage leveren en veel veerkracht bezitten. In het project ‘Verhalen van oudere migranten’ willen we de beeldvorming van oudere migranten positief beïnvloeden aan de hand van een reeks persoonlijke portretten waarin de verscheidenheid en (veer)kracht van deze mensen tot uiting komt.

Media-analyse
We zijn gestart met een verkennend onderzoek naar de beeldvorming van ouderen met een migratieachtergrond in de media. We analyseerden de artikelen van de vijf grootste Nederlandse dagbladen in de periode 1991-2021. Hieruit komt een beperkt, eenzijdig en overwegend negatief beeld naar voren. Zo wordt bijna uitsluitend geschreven over ouderen met een Turkse, Marokkaanse of Surinaamse achtergrond en gaan veruit de meeste artikelen over onderwerpen die samenhangen met kwetsbaarheid zoals zorg, ziekte, armoede en taalachterstand. De bevindingen van de media-analyse zijn beknopt samengevat in deze infographic (augustus 2021).

“We worden als samenleving niet alleen ouder maar ook steeds diverser. Toch worden de verschillen in categorieën gevangen. Het is eigenlijk heel gek, want zorg is steeds meer persoonsgericht. Maar als het gaat over ouderen met een migratieachtergrond dan gaan we toch weer in hokjes denken.” Tineke Abma, hoogleraar Ouderenparticipatie

Verhalenbundel en podcasts
We hebben de persoonlijke verhalen van ouderen met een niet-Nederlandse achtergrond opgehaald. Uit deze verhalen komt een divers beeld naar voren in levenslopen, levenservaringen en een verscheidenheid aan invulling aan het ouder worden in Nederland. De prachtige portretten, in beeld en tekst, zijn gebundeld in het inspiratieboek ‘Veerkracht uit liefde: verhalen van oudere migranten’. Een vijftal verhalen zijn ook opgenomen in de podcastserie ‘Mijn leven daar en hier’ in De Luistermap (zie de links hieronder). Ontmoet Paul uit de Verenigde Staten, Viktoria uit Roemenië, Müslüm uit Turkije, Lisa uit Indonesië en Guillaume uit Suriname. Zij gunnen ons een kijkje in hun wereld en achtergrond. Ervaar – en herken wellicht – hoe ze hun weg vinden, het goede waarderen en moeilijke momenten overwinnen.

 

  • Paul is 79 jaar geleden geboren in de Verenigde Staten. Sinds 1975 woont hij in Nederland. Zijn vrouw is op jonge leeftijd overleden en liet hem achter met twee jonge kinderen. Welke keuzes heeft hij gemaakt en hoe bepaalde dit zijn leven? Hoe is hij zijn depressie te boven gekomen en op welke manier draagt hij zijn steentje bij en blijft hij zichzelf prikkelen?
  • Viktoria is 73 jaar geleden geboren en getogen in Roemenië, waar ze gelukkig woonde tot haar man plotseling overleed. Haar leven stond op zijn kop. Viktoria moest ineens alleen voor haar kinderen zorgen en besloot om naar Nederland te emigreren. Wat heeft ze meegemaakt en hoe wist ze haar weg te vinden?
  • Müslüm woont sinds de jaren 90 in Nederland, spreekt de Nederlandse taal en is buurtteammedewerker. Hij is 55 jaar geleden geboren in Turkije, waar hij zich al lang onveilig voelde. Waarom kreeg Müslüm het gevoel dat hij weg moet gaan? Wat vindt hij belangrijk in zijn leven?
  • Lisa is 57 jaar geleden geboren in Indonesië, waar ze met haar familie woonde en gelukkig getrouwd was. Maar op een dag veranderde alles. Wat gebeurde er toen en hoe is Lisa in Nederland terechtgekomen? Waar vindt ze de kracht om moeilijke keuzes te maken en het beste van de situatie te maken?
  • Guillaume is 87 jaar geleden in Suriname geboren. In Nederland kennen mensen hem als een dichter. Was hij in Suriname gebleven dan had hij nooit een dichter geworden. Suriname heeft Guillaume heel weinig gebracht, hij woonde daar in armoede met geen zicht op verbetering. Wat heeft Guillaume meegemaakt en hoe heeft hij zijn lot weten te verbeteren?

Dit project wordt ondersteund door Jo Visser fonds en stichting Hofje Codde en Van Beresteyn.

Neem voor meer informatie contact op met Nina Conkova.

Nina Conkova: “Eenzaamheid is een bijproduct van migratie”

 

In elke kwartaalnieuwsbrief van Leyden Academy introduceren we één van onze wetenschappelijke stafleden aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. In deze editie vertelt Nina Conkova over haar onderzoek naar het welbevinden van oudere mensen met een migratie-achtergrond en haar persoonlijke drijfveren.

Nina, je doet bij Leyden Academy vooral onderzoek naar migranten ouderen. Kun je iets vertellen over deze doelgroep?
“De groep ouderen met een migratieachtergrond is heel divers. Als we het over oudere migranten hebben, hebben mensen vaak snel de associatie met ouderen met een ‘niet-westerse’ achtergrond, met name ouderen van Turkse, Marokkaanse en Surinaamse afkomst. Maar de grootste groep migrantenouderen in Nederland is eigenlijk van Duitse origine. En er zijn ook veel ouderen uit andere niet-westerse landen, denk aan Chinezen en vluchtelingen uit het Midden-Oosten. Er zijn ook nog mensen uit de zogenoemde MOE landen (Midden- en Oost-Europa). Ze komen vaak op jongere leeftijd naar Nederland, maar ze worden allemaal hier ouder. We moeten ook niet vergeten dat er grote verschillen zijn binnen de groepen. Om een voorbeeld te geven: binnen de Turkse groep vind je ten minste vier etnische achtergronden – etnische Turken, Koerden, Zazas en Bulgaarse Turken – en twee religieuze stromingen – Soennieten en Alevieten. Uit eigen onderzoek weten we dat er ook binnen die al groepen verschillen zijn in hoe mensen het ouder worden ervaren. Het is daarom altijd belangrijk om mensen niet over één kam te scheren en klakkeloos aan te nemen dat iemands (migratie)achtergrond de identiteit bepaalt.”

Kun je voorbeelden geven van onderzoeksprojecten waarbij je betrokken bent?
“Ons werk rondom oudere migranten is bijna net zo divers als de groep zelf. We zijn druk bezig met onderzoeken, de ontwikkeling van maatschappelijke projecten en we geven ook onderwijs. We benaderen ook verschillende onderwerpen: van de ervaring van het ouder worden, via eenzaamheid tot zorg. Een interessant project dat we vorig jaar in samenwerking met Attifa in Utrecht uitvoerden, ging over het verbeteren van de digitale vaardigheden van dames met een Marokkaanse achtergrond. We hebben heel veel geleerd van dit project maar wat nog belangrijker is, is dat deze cursus veel van de deelnemers heeft geholpen om zelfstandiger te worden. Attifa heeft de cursus dit jaar zelf voortgezet met oudere heren. We zijn blij en trots op alle deelnemers!”

Waarom heeft dit onderzoeksthema jouw persoonlijke interesse?
“Dat is niet moeilijk te raden… Ik ben zelf van Bulgaarse afkomst en zal oud worden in Nederland. Ik ben nieuwsgierig en wil nu al weten wat me te wachten staat. Niet voor niets blijf ik mij bijvoorbeeld bezig houden met ouderen uit andere Europese landen. Uit onderzoek weten we dat zij zich, ondanks hun kleinere culturele afstand tot de Nederlandse samenleving, relatief eenzaam voelen. Dit is gewoon een bijproduct van migratie: je sociale netwerk wordt verstoord, je familie is er vaak niet bij. Ik ben op zoek naar oplossingen voor deze (en andere) problemen, want net als alle andere mensen wil ik hier in Nederland graag een goede oude dag hebben.”

Lees ook Nina’s blogs Hier is de dokter beter dan in Marokko en Digitale inhaalslag: de ervaring van migrantenouderen