Op welk tijdstip van de dag kunnen we het beste bewegen? Dat is de centrale vraag van de OP TIJD-studie (ouderen OP TIJD in beweging). In dit kortdurende onderzoek hebben we gekeken naar het effect van sporten op verschillende momenten van de dag op slaapkwaliteit en andere gezondheidsaspecten, zoals stofwisseling en stemming. Dit hebben we onderzocht bij een groep zestig- tot tachtigjarigen met slaapproblemen.
Waarom doen we dit onderzoek?
Uit vorige onderzoeken weten we dat bewegen heel belangrijk is voor onze vitaliteit en gezondheid. Vanwege het grote belang van bewegen is er een nationale richtlijn voor gezond bewegen opgesteld (de Nederlandse Norm Gezond Bewegen): de norm is vastgesteld op minimaal vijf dagen in de week dertig minuten matig intensief bewegen. Deze norm geeft aan hoe vaak, hoe lang en hoe intensief we moeten bewegen om gezond te blijven. Echter, het vertelt ons niet op welk moment van de dag we het beste kunnen bewegen.
Uit recente onderzoeken komt naar voren dat het moment van bewegen van belang is. Dit heeft te maken met onze biologische klok, een mechanisme in het lichaam dat verantwoordelijk is voor het regelen van een dagelijks 24 uur ritme. Een goed functionerende biologische klok is belangrijk voor onze gezondheid. Voeding maar ook beweging op het juiste moment kan helpen om verschillende processen in het lichaam te synchroniseren met onze biologische klok. Het was alleen nog niet bekend wanneer we het beste kunnen bewegen.
“Een groot deel van de deelnemers zijn na het onderzoek actief gebleven. Ook heeft sporten in groepsverband een positief effect op de onderlinge verbondenheid.” – Gali Albalak, coördinerend onderzoeker
’s Ochtend bewegen is goed voor je stemming
De OP TIJD-studie, die plaatsvond in het voorjaar van 2024, borduurt voort op ons eerdere onderzoek naar peer coaching in de Vitality Club. Veel ouderen kampen met klachten over hun slaap/waak ritme; ze komen bijvoorbeeld slecht in slaap of voelen zich overdag duf. ’s Ochtends vroeg naar buiten gaan en bewegen zijn twee interventies die op dit vlak eerder gunstige effecten hebben laten zien. In de Vitality Club worden deze twee interventies gecombineerd, maar bij ouderen is het effect hiervan op de kwaliteit van hun nachtrust en biologische klok nog nooit onderzocht.
De eerste resultaten van de OPTIJD studie tonen aan dat het tijdstip van bewegen van invloed is op wanneer mensen slapen; als mensen in de ochtend bewegen, gaan ze iets eerder naar bed dan wanneer ze in de avond bewegen. Ook zien we dat de stemming en het energieniveau van de deelnemers verbeteren bij het sporten in de ochtend.
De OP TIJD-studie is opgezet door de afdeling interne ouderengeneeskunde van het Leids Universitair Medisch Centrum in samenwerking met de Leyden Academy, het Bioclock consortium en het Centre for Human Drug Research. Het betreft een promotieonderzoek van Gali Albalak dat door de Nationale Wetenschapsagenda wordt gefinancieerd.
Achttien wijkteams van thuiszorgorganisatie Buurtzorg onderzoeken hoe de wijkverpleegkundige/
verzorgende samen met bewoners aan collectieve preventie en gezondheidsbevordering kunnen doen in een wijk of buurt. Het doel van het onderzoek is om een methode voor collectieve preventie te ontwikkelen voor wijkverpleegkundigen en verzorgenden.
Samen aan de slag
Samen met de wijkteams en bewoners zijn we op zoek gegaan naar mogelijkheden hoe we een project kunnen opstarten en uitvoeren. Als eerste hebben de teams in hun wijk of buurt observaties verricht. Ze hebben foto’s gemaakt van hun wijk en van plekken die opvallend waren. Daarna zijn ze in gesprek gegaan met de wijkbewoners, sleutelfiguren en de organisaties die in een wijk werken. Hoe vinden zij het in hun buurt? Wat valt hen op? Samen kiezen ze dan thema’s uit waarmee ze aan de slag willen. Thema’s die vaak worden genoemd zijn eenzaamheid en veiligheid. Vervolgens zetten ze gezamenlijk een project naar keuze op. Zo zijn er al diverse wandelgroepen gevormd, houden wijkverpleegkundigen/verzorgenden in een buurthuis een maandelijks inloopspreekuur of gaan ze bewegen en koffiedrinken met de wijkbewoners. Al deze ontmoetingen en gesprekken leiden tot vertrouwen in elkaar, waardoor wijkbewoners zich vrij voelen om vragen stellen over gezondheid en gezond gedrag. Het komende jaar willen we onderzoeken hoe teams hierin met elkaar samenwerken deze projecten een stevige basis in de wijk kunnen krijgen.
“Voor iedereen is dit pionieren omdat er geen kant-en-klare methode is waarop je dat doet.” – Mirjam de Leede, verpleegkundig specialist en onderzoeker
Preventie is ontmoeten
Preventie is mensen ontmoeten, is kijken wat er in een buurt of wijk nodig is maar ook bij mensen thuis kijken. “Ik heb een groep opgezet voor ontmoeting. Er was een mevrouw die aangaf dat ze steeds minder ziet en daardoor steeds minder uit huis komt. Ze zou eigenlijk wel veel meer dingen willen. En toen heb ik afgesproken om bij haar op bezoek te komen, heb ik een kopje koffie gedronken en als het ware bij haar gegluurd”, aldus een wijkverpleegkundige.
“Wij komen in de wijk veel chronisch zieken tegen. Omdat de kans op chronische ziekten flink te verminderen is door gezond te leven, zijn we op zoek gegaan naar hoe we dat in ons wijkwerk konden toepassen. En dat heeft resultaat.” – Ryan Op de Weegh en Brechtje Fleuren, wijkverpleegkundigen in Nijmegen Oost
Goed voorbeeld doet goed volgen
Dit project is ontleend aan het model van collectieve preventie uit Cuba. Het zorgbudget per inwoner is daar tien keer lager dan in de Verenigde Staten, en toch is er nauwelijks verschil in (gezonde) levensverwachting. Bij gebrek aan grote budgetten zetten de Cubanen vooral in op preventie. Met bijvoorbeeld círculos de abuelos, wat letterlijk ‘kring van opa’s en oma’s’ betekent en die per wijk georganiseerd zijn. In 12.000 van deze kringen komen in totaal 800.000 Cubaanse ouderen drie keer per week bij elkaar om te dansen en kletsen. Zeven Buurtzorg-teams zijn bij Cubaanse collega’s in de leer geweest en mede door het succes dat zij boeken, gaan nu achttien teams hiermee aan de slag.
Het project is in september 2021 van start gegaan en duurt vijf jaar. Leyden Academy onderzoekt en evalueert het project en levert ook een bijdrage aan de opleiding van de teams.
Neem voor meer informatie contact op met Mirjam de Leede.
DuSRA-VOILA is het grootste samenwerkingsverband van experts op het gebied van veroudering in Nederland. In het onderzoek, dat in september 2019 van start gaat en dat vijf jaar duurt, heeft Leyden Academy de krachten gebundeld met acht onderzoeksinstituten en acht private partijen (klik hier voor het persbericht). DuSRA staat voor Dutch Society for Research on Ageing (of: Nederlandse Vereniging voor Verouderingsonderzoek), VOILA staat voor Vitality Oriented Innovations for the Lifecourse of the Ageing Society. Het consortium wordt medegefinancierd met 6 miljoen euro vanuit ZonMw en Health~Holland, Topsector Life Sciences & Health. De overige 2,5 miljoen euro wordt gefinancierd door private partijen.
Het team van verouderingsexperts gaat onderzoek doen naar oplossingen die bijdragen aan gezond ouder worden en het vergroten van vitaliteit. Het team wil de functionele achteruitgang bij ouderen beperken zodat zij meer jaren in goede gezondheid kunnen doorbrengen. Want Nederlanders leven steeds langer, maar met het klimmen der jaren kunnen zich ook ouderdomsziekten manifesteren. Die kunnen deels worden voorkomen of vertraagd door bijvoorbeeld gezond te eten en drinken, voldoende te bewegen en slapen en stress te vermijden. Maar algemene gezondheidsadviezen gaan niet voor iedereen op. De conditie van ouderen onderling verschilt sterk en er is nog weinig onderzoek gedaan naar de individuele achteruitgang. Met DuSRA-VOILA is een uniek platform gecreëerd voor structurele, multidisciplinaire samenwerking naar vitale veroudering, met als doel deze achteruitgang eerder te herkennen, af te remmen én te herstellen.
Klik hier voor meer informatie.
