Inwoners voor elkaar

Inwoners voor elkaar

Het aantal ouderen stijgt, net als de gemiddelde leeftijd van de populatie. Deze dubbele vergrijzing legt druk op de toegankelijkheid van de zorg, het maakt dat de vraag naar zorg sneller stijgt dan het aanbod. Sinds de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2007 richt het beleid erop ouderen zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen. Vaak gaat dit gepaard met een combinatie van fysieke, mentale en sociale kwetsbaarheden. De Wmo verlaagt dan wel de druk op de (ouderen)zorg, maar leidt vervolgens binnen gemeenten tot verschillende uitdagingen.

Zelfredzaamheid
Steeds meer wordt ingezet op de zelfredzaamheid (reablement) van ouderen. Hiermee wordt iemands onafhankelijkheid binnen de (thuis)omgeving vergroot en de behoefte aan langdurige zorg vermindert. Het ondersteunt iemand bij het bereiken van zijn of haar doelen en is een inclusieve benadering, ongeacht leeftijd, capaciteit, diagnose of omgeving. Maar hoe kunnen we de behoeften en verlangens van de diverse betrokkenen goed op elkaar laten aansluiten, en hoe kunnen we de aanpak organisatorisch en financieel borgen?

Peercoaching
Het inzetten van peercoaches lijkt kansrijk. Het inzetten van peercoaches in reablement activiteiten draagt namelijk duurzaam bij aan de zelfredzaamheid en positieve gezondheid van de oudere inwoners, en zorgt ervoor dat ze langer zelfstandig thuis kunnen wonen en hun zorgvragen worden uitgesteld. In het onderzoeksproject ‘Inwoners voor elkaar’ zullen bij gemeente Kaag en Braassem vijftien tot twintig oudere vrijwilligers worden opgeleid tot peercoaches, die vervolgens 45-50 ouderen opleiden en ondersteunen.

“In dit project worden oudere vrijwilligers als peercoaches ingezet om de zelfredzaamheid van andere ouderen te vergroten en zorgbehoeften uit te stellen. Dit bevordert zelfstandigheid via reablement.” – Josanne Huijg, senior onderzoeker

Aanpak
Het onderzoeksproject loopt van oktober 2024 tot oktober 2025. De voorbereidingsfase gaat van start met het werven van oudere vrijwilligers, ouderen met een ondersteuningsvraag en professionals die willen meedenken over de ontwikkeling en uitvoering van de aanpak. We werken hierbij samen met vrijwilligersorganisaties, verenigingen, ouderen en professionals. Ook start de werving en intake van peercoaches die ingezet worden in het begeleiden van individuele ouderen, bijvoorbeeld via Welzijn op Recept. Vervolgens brengen we – middels vragenlijsten, interviews en focusgroepen – behoeften, verlangens en ervaringen van de verschillende betrokkenen in kaart. Daarbij worden co-creatiesessies georganiseerd voor het ontwikkelen van de aanpak, training en tools. Tot slot zullen we de uitkomst van het actieonderzoek lokaal, regionaal en landelijk delen.

Het gehele project is opgezet mét en vóór ouderen, ze participeren in alle fasen van het proces. Het onderzoeksproject wordt uitgevoerd door De Driemaster, Participe, Leyden Academy on Vitality and Ageing, Gemeente Kaag en Braassem, GGD Holands Midden/awpg Lumens, en mogelijk gemaakt door ZonMw.

Neem voor meer informatie contact op met projectleider Elke Louwers.

David van Bodegom: “Gezonder leven is maatwerk”

In elke kwartaalnieuwsbrief van Leyden Academy introduceren we één van onze wetenschappelijke stafleden aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. In deze editie gaat David van Bodegom in op het Nationale Preventieakkoord dat eind november is gesloten.

Gaat het pakket aan maatregelen zoals overeengekomen in het Nationale Preventieakkoord, Nederland gezonder maken?
“Het is zeker een goed begin. Laat ik voorop stellen dat ik geloof dat je mensen niets moet verbieden of gebieden, maar juist moet verleiden om gezonder te leven. Maak het aantrekkelijk om de trap te nemen en verstop de lift. Zorg voor gratis watertappunten in plaats van frisdrankautomaten. Verleiden is beter, maar onderzoek bewijst dat financiële prikkels zeker helpen. Een vettaks of hogere accijnzen op alcohol en tabak hebben absoluut effect. Met de maatregelen die nu zijn afgesproken, gaan we het roken een heel stuk terugdringen en veel gezondheid toevoegen aan de levens van mensen. Het mooiste is als we kunnen zorgen dat jonge mensen niet meer beginnen met roken. Voor het tegengaan van overgewicht zijn de maatregelen in het Preventieakkoord absoluut onvoldoende. Er is meer voor nodig om te zorgen dat we de epidemie van overgewicht een halt toeroepen. De helft van de mensen in Nederland heeft nu overgewicht en dat aandeel zal verder stijgen. Dit is een van de voornaamste redenen waarom meer dan een miljoen Nederlanders diabetes type 2 hebben. Dat is allemaal ziektelast die potentieel vermijdbaar is, diabetes type 2 is te voorkomen. De overheid heeft hiervoor krachtige en bewezen effectieve instrumenten, maar die worden nu nog onvoldoende ingezet.”

In je boek Ontpillen geef je veel leefstijladviezen en praktische tips om van ‘welvaartsziekten’ zoals diabetes type 2 af te komen. Wat kunnen mensen zelf doen?
“Ieder mens is uniek. Er is altijd maatwerk nodig. Sommige mensen zijn gebaat bij een leefstijlcoach die hen begeleidt bij het gezonder leven. Die zit sinds 1 januari in het basispakket, dat is hartstikke mooi. Maar bij de ene persoon met hoge bloeddruk helpt het enorm om van keukenzout over te schakelen op kaliumzout. Bij de ander heeft dit nauwelijks effect, maar blijkt een wandelingetje na het avondeten wonderen te doen. Met mijn boek wil ik mensen helpen om grip te krijgen op hun gezondheid door zelf te experimenteren en te meten welk effect bepaalde aanpassingen in leefstijl hebben. Wat voor hen het beste werkt, wat ze leuk vinden en vol kunnen houden. Ik heb in het afgelopen jaar veel lezingen over Ontpillen gegeven in het land en heel veel mensen gesproken die zelf met hun gezondheid aan de slag zijn gegaan. Mensen die met minder pillen beter slapen, minder last hebben van brandend maagzuur, gemakkelijker naar het toilet kunnen. En bij iedereen was de ‘gouden tip’ weer anders. Je moet dit vooral zelf ontdekken.”

Welke preventiemaatregel zou jij meteen doorvoeren, als je minister van Volksgezondheid zou zijn?
“Maak het voor mensen zo gemakkelijk mogelijk om gezonder te leven. Ik ben erg gecharmeerd van de Circulos de Abuelos in Cuba: 800.000 ouderen komen daar drie keer per week bij elkaar om te bewegen. Er zijn ook gespreksavonden waarin ze ervaringen uitwisselen en thema’s bespreken over het ouder worden. Het sociale aspect is heel belangrijk. We zien dit ook bij de Vitality Club, onze laagdrempelige beweegclub voor ouderen. Inmiddels komen in diverse wijken in Leiden, Den Haag en Oegstgeest elke doordeweekse ochtend ouderen samen om een uurtje te sporten. Hier komt geen professional aan te pas, de mensen coachen elkaar. Deelnemers komen voor de gezondheid, maar blijven komen vanwege de gezelligheid. Als elke wijk in Nederland zo’n beweegclub zou hebben, waar je de dag sportief kunt beginnen met je buurtgenoten, dan maak je het mensen wel heel makkelijk om van de bank af te komen. Daar zou ik me meteen hard voor maken.”

Vitality Club

Vitality Club


Leyden Academy heeft de afgelopen jaren met succes het non-profit concept Vitality Clubs ontwikkeld en onderzocht. In deze laagdrempelige en zelforganiserende beweegclubs kunnen ouderen in hun eigen wijk elke doordeweekse dag tussen 09.00-10.00 uur samen in de buitenlucht bewegen. De beweegclubs werken op basis van peercoaching, dat wil zeggen dat iemand uit de groep de leiding tijdens de beweegsessie neemt. De clubs worden dus niet begeleid door betaalde professionals. De oefeningen van Vitality Club zijn gericht op kracht, uithoudingsvermogen, balans en cognitie, en zijn op ieders niveau uit te voeren. De eigen bijdrage is niets tot maximaal 1 euro per week, dat wordt gebruikt voor de aanschaf van sportmaterialen. U hoeft zich niet aan te melden, u kunt gewoon langskomen en meedoen! Kijk voor meer informatie over locaties en tijden op de website van de Vitality Club.

Positieve effecten
Ons onderzoek laat zien dat deelnemen aan een Vitality Club dagelijks bewegen duurzaam stimuleert en een positief effect op de fysieke en mentale gezondheid heeft. De clubs zorgen ervoor dat oudere wijkgenoten plezier hebben en gezonder en vitaler oud worden. Daarnaast hebben we gezien dat het samen bewegen het sociale netwerk in de wijk versterkt. Mensen helpen elkaar met klusjes in en rond het huis, gaan met elkaar eten en zelfs op vakantie, maar bieden ook de helpende hand bij ziekte, of begeleiden iemand naar het ziekenhuis, etc. Op deze wijze zorgt de Vitality Club voor een zorgzame wijk.

“Dagelijks bewegen is goed voor de gezondheid en geeft ritme en structuur aan mijn dag” - deelnemer aan een Vitality Club in Leiden

Een Vitality Club in elke wijk
Een club die succesvol gestart is, kan jarenlang zelfstandig blijven functioneren, groeit gestaag en kan lang blijven bestaan omdat deze niet afhankelijk is van de financiering, tijdsinvestering of organisatie door gezondheidsprofessionals. Ook blijkt dat het concept kopieerbaar is; op verschillende locaties werden nieuwe Vitality Clubs opgericht die blijven groeien. Er zijn op dit moment in Nederland ongeveer 70 clubs actief. Deze clubs trekken tussen de 20 en 80 deelnemers per locatie per keer. Gezien de potentie onderzoeken we de komende tijd wat er nodig is om in elke wijk in Nederland een Vitality Club mogelijk te maken.

“Voldoende beweging kan de mobiliteit, kwaliteit van leven en levensduur aanzienlijk verhogen. Met name voor 50-plussers is voldoende beweging essentieel, gezien het risico op leeftijdsgerelateerde aandoeningen zoals hoge bloeddruk, diabetes en gewrichtsklachten.” – onderzoeker Frank Schalkwijk

 

De wijkverpleegkundige als coördinator
We weten dat er gedurende de opstart van enkele maanden een aanzienlijke (tijds)investering nodig is om uiteindelijk te komen tot een zelforganiserende groep. Deze opstart moet worden gecoördineerd door iemand die kennis heeft van lokale actoren én bekend is met het principe van de Vitality Club. We onderzoeken wie geschikt is voor deze rol en bieden optimale ondersteuning bij het opzetten van een Vitality Club. Als eerste stap brengen we, met steun van Hofje Codde en Van Beresteyn, de kansen en uitdagingen in kaart om wijkverpleegkundigen in te zetten als coördinatoren van Vitality Clubs in hun wijk. Dat lijkt een veelbelovende manier om deze succesvolle beweegclubs in meer wijken in Nederland beschikbaar te maken. Zo heeft wijkverpleegkundige Els Schopman recent een aantal Vitality Clubs opgericht in haar werkgebied in het oosten van Nederland, vanuit haar overtuiging dat preventie meer aandacht moet krijgen binnen de wijkverpleging. Dat vindt ook het RIVM, die al in 2020 de Vitality Club als beweeginterventie heeft erkend. Samen met GGD Hollands Midden zijn we per 1 maart 2024 gestart met het project ‘Goed en gezond ouder worden in de wijk’.  Dankzij een subsidie kunnen we in de regio Zuid-Holland Noord nog eens 20 Vitality Clubs helpen oprichten.

Een korte geschiedenis van de Vitality Club
Het idee van de Vitality Club is ontstaan dankzij de FreeWheel Club in Ulft, een groep van zeventig ouderen die al sinds 2010 elke werkdag samenkomen om een uur te sporten en achteraf koffie te drinken. De club is opgezet door Herman Wielens die zijn leeftijdsgenoten wilde helpen om meer te gaan bewegen. Wetenschappers van Leyden Academy onderzochten deze sportmethode voor ouderen en concludeerden dat de dagelijkse beweging gunstig voor de algehele gezondheid is. Naast het verbeterde vitale aspect wordt namelijk ook het sociale aspect zeer gewaardeerd. Geïnspireerd door deze positieve bevindingen zijn door het hele land inmiddels zo'n 70 Vitality Clubs opgezet.

Neem voor meer informatie contact op met Frank Schalkwijk.

 

Peer coaching

In Ulft, in de Achterhoek, is een bijzonder initiatief ontstaan: een groep senioren komt er al enkele jaren elke ochtend bijeen om te sporten. Samen bewegen blijkt heel goed te werken: de deelnemers stimuleren elkaar om elke dag te blijven komen en het sociale aspect wordt gewaardeerd. De fitheid van de deelnemers is over een langere periode gemeten en die blijkt te verbeteren, terwijl de conditie van leeftijdsgenoten gestaag afneemt. Leyden Academy wil dit ‘succesrecept’ graag vastleggen en ook buiten Ulft toepassen. We starten met een pilot in Leiden-Noord. Als die dezelfde duurzaam positieve resultaten laat zien, dan willen we deze ‘vitaliteitsclubs’ landelijk opschalen.

Meer weten? Neem contact op met David van Bodegom.