Respijtzorg

Mantelzorgondersteuning, ofwel respijtzorg, is het tijdelijk overdragen van de zorg, zodat mantelzorgers ook tijd hebben voor bijvoorbeeld werk, studie, gezin, familie, vrienden en ontspanning. Ook zorg voor de eigen gezondheid van de mantelzorger, denk bijvoorbeeld aan het voorkomen van fysieke overbelasting of het ondergaan van een operatie, kan ervoor zorgen dat respijtzorg nodig is. Door respijtzorg kunnen mantelzorgers hun eigen leven beter in balans houden en de zorg voor hun naaste langer volhouden, en is daarmee een belangrijke voorziening.

Passende zorg en ondersteuning
Beleidsmatig past respijtzorg in de beweging naar passende zorg en ondersteuning in de nabijheid en de leefomgeving van de zorg- of hulpvrager. Een beweging die we met elkaar moeten maken door onder andere de vergrijzing en het teruglopende aantal zorgprofessionals en mantelzorgers. Vroegtijdige, structurele mantelzorgondersteuning kan overbelasting voorkomen en een beroep op zwaardere zorg uitstellen. Hiermee heeft respijtzorg een preventieve werking en draagt het bij aan de financiële houdbaarheid van de zorg, maar bijvoorbeeld ook het langer thuis wonen. Het aantal thuiswonende ouderen met een intensieve zorgvraag (zoals dementie) en als gevolg daarvan de druk op mantelzorgers, neemt toe. Tegelijkertijd staat ook de houdbaarheid van de zorg onder druk.

Regionale pilot logeerzorg: een adempauze voor mantelzorgers
Er zijn verschillende vormen van respijtzorg, waaronder logeerzorg. Uit een eerste verkenning door Transmuralis bij gemeenten en betrokken professionals in regio Zuid-Holland Noord kwam een duidelijke behoefte naar voren. Wat momenteel in die regio ontbreekt is een regionale voorziening waar geplande logeermomenten mogelijk zijn. Om die reden is er in 2023 gewerkt aan een voorstel voor een regionale pilot logeerzorg: ‘Logeerzorg Zuid-Holland Noord ter ondersteuning van mantelzorgers’. De projectgroep van de pilot bestaat uit vertegenwoordigers van gemeenten, zorgaanbieders en het zorgkantoor. De projectleiding is in handen van Transmuralis. Naast de regionale projectgroep respijtzorg en bijbehorende achterbannen, hebben ook mantelzorgers, (potentiële) logés, verwijzers én de medewerkers van de pilotlocatie(s) een centrale rol. Sinds februari 2024 is de eerste pilotlocatie geopend met vier logeerplekken in Alphen aan de Rijn.

Participatieve onderzoeksbenadering
Onderzoekers van Leyden Academy gaan de wensen en behoeften van betrokkenen met de logeerzorgvoorziening in kaart brengen door middel van informele gesprekken, interviews en de ervaringen van focusgroepen. Vervolgens hopen we met de opgedane inzichten een passende logeervoorziening te kunnen realiseren in de regio Zuid-Holland Noord. Dit is op lokaal niveau van belang voor de mantelzorgers die gebruik maken van de logeerzorg en voor de zorgprofessionals die de logeerzorg bieden. En op regionaal niveau voor de vertegenwoordigers van de dertien gemeenten, zorgaanbieders, mantelzorgbelangenorganisaties, zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid en het zorgkantoor van de regio Zuid-Holland Noord.

In februari 2024 vond de kick-off van het actieonderzoek op lokaal niveau plaats en in november 2024 zijn regionale acties in gang gezet.

Community Care Worker

Met de demografische veranderingen en de druk op Europese zorgstelsels organiseren lokale groepen vrijwilligers steeds vaker zorg en ondersteuning voor kwetsbare ouderen in hun buurt. Hoewel de manier waarop deze initiatieven in Europa zijn georganiseerd uiteenlopen, bestaan ze allemaal uit een groep vrijwilligers met gemeenschappelijk doel: ondersteuning van zorgbehoevende ouderen in de buurt. Coördinatoren, die vrijwilligers begeleiden, zijn gepassioneerd en toegewijd, maar ze beschikken over weinig middelen en er is weinig gestructureerde opleiding of ondersteuning beschikbaar.

Ondersteunen en professionaliseren
Leyden Academy maakt deel uit van het Europees Community Care Worker-project, dat tot doel heeft het werk van de coördinatoren en vrijwilligers van buurtinitiatieven voor ouderen te ondersteunen en te professionaliseren. Samen met partners uit Nederland (Stichting Gouden Dagen en Allyoucanlearn), Slovenië (DEOS en Zavod AS) en Spanje (Fundacion Harena) zijn wetenschappelijke onderzoeksresultaten vertaald, ontwikkeld en omgezet naar bruikbare leermiddelen om coördinatoren te ondersteunen in hun leerproces. Door ervaringen uit te wisselen en tools te ontwikkelen, profiteren meer kwetsbare ouderen in Europa van de activiteiten en diensten van buurtinitiatieven. Denk bijvoorbeeld aan een stappenplan om een ontmoetingsplek voor ouderen op te zetten, aan een video om vrijwilligers te werven etc. Dit alles komt tezamen op een nieuw platform www.communitycareworker.eu

Het project is gefinancierd door Erasmus+ en heeft een looptijd van december 2021-september 2024. Neem voor meer informatie contact op met Marie-Louise Kok.

Bekijk hieronder de promo van het Community Care Worker platform.

 

Samenwerken aan liefdevolle zorg


Als iemand in het verpleeghuis komt wonen, staan medewerkers klaar om de zorg van de naasten over te nemen. Om dit zo goed mogelijk te kunnen doen, is het belangrijk om de behoeften, wensen en verlangens van de bewoner goed te leren kennen. De naasten – familie, vrienden of andere belangrijke anderen – zijn onmisbaar als bron van informatie én in het streven naar leefplezier. Want voor elk mens zijn liefdevolle relaties een belangrijke bron van welbevinden. Aandacht voor de (veranderende) relatie tussen bewoners en hun naasten is dan ook voor beiden van groot belang. In de praktijk blijkt echter dat veel zorgmedewerkers nog weinig gericht zijn op de (samenwerkings)relatie met de naasten, en dat zij zich onvoldoende toegerust voelen om hiermee aan de slag te gaan.

Onder de noemer ‘Samenwerken aan liefdevolle zorg’ hebben Leyden Academy en zorgorganisatie Topaz gezamenlijk praktijkonderzoek gedaan naar liefdevolle zorg in de ‘driehoek’ tussen bewoners met dementie, hun naasten en zorgmedewerkers. Het doel was om de onderlinge wisselwerking en interactie beter te begrijpen en zo de kwaliteit van zorg te verbeteren. Goede afstemming en samenwerking met naasten kan bijdragen aan het welbevinden van de bewoner én van de naasten, en kan bovendien bijdragen aan het werkplezier van zorgmedewerkers.

“Als we iemand opnemen in het verpleeghuis, vind ik het belangrijk om de mantelzorger uit de rol van hulpverlener te halen en weer ‘naaste’ te laten zijn. Dat is moeilijk, de mantelzorger had voorheen vaak 24 uur per dag zorg. Beiden hebben we andere verwachtingen. Het is belangrijk om die uit te spreken, want soms hebben we een ander oordeel over goede zorg.” – teamleider

Onderzoek in en met de praktijk
Dit participatief actieonderzoek werd vanuit de onderzoeksvraag: Hoe kunnen zorgmedewerkers en naasten samen werken aan liefdevolle zorg voor de bewoner? uitgevoerd in de zorgpraktijk en in nauwe samenwerking met de mensen over wie het gaat; met zorgmedewerkers, naasten en bewoners. We onderzochten hoe zorgmedewerkers en naasten de huidige (samenwerkings)relatie ervaren en hoe zij de gewenste situatie zien. Bewoners werd gevraagd naar hun perspectief op de zorg en de relatie met de zorgmedewerkers en hun naasten. Vervolgens zijn zorgmedewerkers en naasten begeleidt in het ontwikkelen van manieren om de samenwerking werkwijzen om dit te ondersteunen, te verbeteren. Het onderzoek is een lerend proces in de praktijk, waarbij zorgmedewerkers en naasten tijdens het onderzoek samenwerken aan verbeteringen van de (samenwerkings)relatie. Bovendien werd in een klankbordgroep met vertegenwoordigers vanuit bewoners, naasten en zorgmedewerkers, maar ook geïnteresseerden van andere Topaz-locaties, regionale en landelijke partners en het onderwijs, een lerend proces op gang gebracht.

“Ik heb het gevoel dat ik een verschil kan maken als mantelzorger. Maar ik ben bang om irritatiepunten te benoemen richting de zorg, ik ben bang dat het zijn weerslag heeft op de zorg.” – naaste van bewoner

Verkregen inzichten
Gedurende het onderzoek werd duidelijk dat de medewerkers, naasten en bewoners moeilijkheden in de samenwerkingsrelatie ervaren rondom de thema’s zeggenschap, vertrouwen en erkenning. Vervolgens zijn, op basis van de output van verschillende interviews, focusgroepen, co-creatiesessies en sessies met de klankbord- en stuurgroep, onderstaande vijf bouwstenen ontwikkeld, die een betere samenwerkingsrelaties in de driehoek bevorderen:

  1. Zeggenschap van de bewoner
  2. Persoonlijk contact tussen medewerkers en naasten
  3. Informatie over het reilen en zeilen bij de zorglocatie
  4. Een welkom gevoel voor naasten
  5. Vaardigheden van en mogelijkheden voor medewerkers voor samenwerking in de driehoek

Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door het Zorgondersteuningsfonds. Samen met het CIV Welzijn & Zorg en Radicale Vernieuwing Waardevol Onderwijs zorgen we dat de geleerde lessen hun weg vinden naar het onderwijs van toekomstige zorgmedewerkers.

Meer lezen?

Benaderen van ouderen en intergenerationele steun

In het onderzoek naar intergenerationele zorg besteedt Jolanda Lindenberg aandacht aan de paradoxale eisen in het publieke debat en de verwachtingen van ouderen zelf over de zorg voor ouderen. Vanuit een linguïstisch-antropologische invalshoek heeft zij veldonderzoek gedaan in een verzorgingshuis en een buurthuis in Amsterdam waarbij ze de zorgvragen, de zorgverlening, het zorgnetwerk van ouderen, hun sociale positie en identiteit in kaart brengt. Vragen als ‘Wat verstaan ouderen onder zorg?’, ‘Hoe vragen ouderen om steun en zorg?’ en ‘Bij wie doen ze dit dan het liefst?’ staan centraal. De antwoorden zullen duiding geven aan de conceptualisering van ouder worden, zorg, zorgvragen en intergenerationele steun.

Uit Jolanda’s onderzoek komen artikelen voort en is een wetenschappelijk boek in voorbereiding met als werktitel ‘The Language of Ageing’. Hierin gaat zij in op het taalgebruik rondom ouderen en hoe dit van invloed is op hun sociale identiteit, hoe zij zich positioneren ten opzichte van anderen en hoe zij hulp en steun vragen en aanbieden.

Meer weten over dit onderwerp? Neem contact op met Jolanda Lindenberg.

Intergenerationeel wonen

Uit ons eerder onderzoek blijkt; diepgaand contact waarbij je elkaar als persoon leert kennen helpt om negatieve beeldvorming te doorbreken. Samenwonen lijkt daarmee een belangrijke manier te zijn om vooroordelen en stereotypen te doorbreken.

Bij Woongemeenschap Eikpunt in Lent voeren we een kwalitatief, etnografisch onderzoek uit naar beeldvorming van en over ouderen in de context van intergenerationeel wonen. Eikpunt is een woongemeenschap met bijna 100 bewoners, opgezet als een wijkje met zelfstandige huur- en koopwoningen, een kleine woongroep en gemeenschappelijke binnen- en buitenruimtes. Het samenleven in de woongemeenschap rust op de pijlers duurzaamheid, stilte, gemeenschapszin en meergeneratiewonen. De bewoners van Eikpunt streven bewust een leeftijdsbalans na waarbij alle leeftijden vertegenwoordigd zijn, zodat personen van verschillende generaties een bijdrage aan de woongemeenschap kunnen leveren en elkaar zorg, steun en inspiratie bieden.

Meer weten over dit onderwerp? Neem contact op met Belia Schuurman.