Inclusieve samenleving Archieven

BaanBreker | barrières doorbreken op de arbeidsmarkt

Hoe kunnen we barrières doorbreken en een inclusieve arbeidsmarkt creëren waar iedereen een kans krijgt? Het project BaanBreker, een initiatief van Hetisnetwerken.nu, laat zien wat werkt in de begeleiding van werkzoekende 45-plussers naar betaald werk. Door middel van een evaluatierapport, uitgevoerd door Leyden Academy, zijn de werkzame elementen van het programma in kaart gebracht. De resultaten bieden praktische handvatten voor werkgevers, HR-managers, intermediairs, gemeenten en werkzoekers.

Wat is BaanBreker?
BaanBreker is een cursus die specifiek is ontwikkeld voor werkzoekenden van 45 jaar en ouder. Deelnemers krijgen begeleiding in een veilige en ondersteunende omgeving, waarin ze leren om hun vaardigheden en ervaring effectief in te zetten op de arbeidsmarkt. Het programma biedt niet alleen praktische trainingen, zoals sollicitatietechnieken, maar ook persoonlijke ondersteuning en een netwerk van gelijkgestemden.

Het programma onderscheidt zich door een persoonlijke benadering en een focus op het benutten van ervaringskennis. Voor velen betekent deelname een hernieuwd gevoel van zelfvertrouwen en richting in hun zoektocht naar werk.

Wat maakt BaanBreker effectief?
Uit het onderzoek van Leyden Academy blijkt dat BaanBreker enkele unieke en bewezen werkzame elementen bevat, zoals:

Structuur en duidelijkheid: De vaste opzet van de cursus helpt deelnemers overzicht en houvast te krijgen.
Positieve ondersteuning: De cursus biedt een omgeving waarin deelnemers zich gesteund en gewaardeerd voelen.
Saamhorigheid: Het gevoel van erbij horen en het delen van ervaringen met anderen versterkt het zelfvertrouwen.
Relevante vaardigheden: Trainingen gericht op sollicitatievaardigheden, netwerken en het omgaan met uitdagingen op de arbeidsmarkt.
Toegankelijkheid: Het programma is laagdrempelig, waardoor het ook voor mensen met weinig zelfvertrouwen toegankelijk is.

Figuur: Infographic werkzame elementen BaanBreker

Daarnaast worden in het rapport elementen genoemd die bijdragen aan het succes van vergelijkbare programma’s en mogelijk aan BaanBreker toegevoegd kunnen worden, zoals:

Financiële ondersteuning om deelname haalbaarder te maken.
Werkervaring opdoen via stages of meeloopmogelijkheden.
Actievere werving van deelnemers, bijvoorbeeld via oud-deelnemers of samenwerking met bedrijven.

Inspirerende inzichten uit interviews
Oud-deelnemers, HR-medewerkers, recruiters en de organisatoren van BaanBreker deelden waardevolle inzichten:

Het Koffiegesprek: Dit onderdeel, waarin deelnemers in contact komen met werkgevers, werd als zeer waardevol ervaren. Voor minder extraverte deelnemers kan dit verder worden aangepast met alternatieve opdrachten.
Rol van Loodsen: Oud-deelnemers die als mentor (Loodsen) worden ingezet, spelen een cruciale rol. Het inzetten van Loodsen met coachingsvaardigheden kan de begeleiding nog effectiever maken.
Werving via-netwerken: Deelnemers gaven aan dat een grotere en diversere groep medecursisten de ervaring verrijkt. Oud-deelnemers kunnen hierin een sleutelrol spelen door actief te helpen bij de werving van nieuwe deelnemers.
Reële verwachtingen: De cursus helpt bij het vergroten van de kansen op werk, maar niet iedereen vindt direct passend werk. Het communiceren van realistische verwachtingen wordt daarom als belangrijk verbeterpunt genoemd.

Toekomst en impact
BaanBreker bewijst dat gerichte begeleiding en ondersteuning oudere werkzoekenden nieuwe kansen biedt op de arbeidsmarkt. De inzichten uit dit onderzoek bieden praktische handvatten om het programma verder te versterken, zoals:

Samenwerkingen met bedrijven voor stages of werkervaring.
Meer aandacht voor individuele behoeften in de opzet van de cursus.
Uitbreiding van wervingsstrategieën via ambassadeurs, sociale media en lokale netwerken.

BaanBreker is een inspirerend voorbeeld van hoe door samenwerking en maatwerk een verschil gemaakt kan worden in de levens van werkzoekenden én in de inclusiviteit van de arbeidsmarkt.

Wilt u meer weten over dit onderzoek en de resultaten?
Klik hier om het eindrapport te lezen.

Neem voor meer informatie contact op met Jolanda Lindenberg.

Groen Samenspel

Met het project Groen Samenspel wordt onderzocht hoe groene interventies de gezondheid van bewoners in kwetsbare wijken kunnen verbeteren en hoe dit bijdraagt aan een sterkere sociale samenhang in de buurt. Zoals bekend draagt een groene omgeving vaak positief bij aan mentale en fysieke gezondheid. Toch zijn de resultaten in kwetsbare wijken vaak tegenstrijdig. Inwoners geven aan dat onveiligheid en een gebrek aan sociale samenhang hen vaak weerhouden van het gebruik van het groen in hun omgeving. Ook sluit het groen dat wel aanwezig is in de wijk vaak niet aan op de wensen van de bewoners. Zo nodigt het niet of nauwelijks uit tot ontmoeting en ontspanning.

Ons doel is om inzicht te krijgen in hoe bewoners van kwetsbare wijken de positieve gezondheidseffecten van groene interventies toch kunnen ervaren. Bevindingen tot nu toe laten zien dat groen enorm belangrijk is voor alle deelnemers, het geeft rust en ruimte om tot adem te komen. Het verbindt en geeft gelegenheid om samen in beweging te komen. Wel missen de deelnemers kleur, diversiteit in planten en bloemen en meer veiligheid rondom verkeer zodat kinderen veilig kunnen spelen.

Naast een nauwe samenwerking met inwoners, is voor het bewerkstelligen hiervan ook samenwerking met de gemeente noodzakelijk. Zij spelen een actieve rol in het project met expertise vanuit zowel het fysieke als het sociale domein. Samen met hen kijken we naar wat er nodig is om de ontwikkelde werkwijzen en interventies duurzaam in te bedden in beleid.

Kwetsbare wijken
In kwetsbare wijken lijken factoren als sociale cohesie en veiligheid een cruciale rol te spelen in de impact van een groene omgeving op gezondheid. We onderzoeken de onderliggende mechanismes op drie verschillende manieren. Allereerst vatten we de bestaande literatuur over het effect van groene interventies samen en voegen we daar de kennis van bewoners en beroepskrachten aan toe om tot een eerste antwoord te komen in een realist review. Ten tweede analyseren we grote datasets om na te gaan hoe veranderingen in de groene omgeving de gezondheid hebben beïnvloed en welke rol sociale cohesie daarin speelt (kwantitatieve analyses).

Ten derde onderzoeken we samen met bewoners en beroepskrachten in de wijk wat er speelt en wat we kunnen veranderen (participatief actieonderzoek). Samen met bewoners en beroepskrachten ontwikkelen we (kleine) interventies die zowel fysieke als sociale verbeteringen in de wijk omvatten. Dit doen we in de Morswijk en in de Fortuinwijk in Leiden. Zo komen we er achter wat nu werkt, voor wie en onder welke omstandigheden.

Interventies
Naast nieuwe kennis en inzichten ontwikkelen we ook een aantal concrete producten. Dit betreft, allereerst, een aantal (concept) interventies in de leefomgeving die kunnen bijdragen aan gezondheid in kwetsbare wijken. Daarbij ontwikkelen we samen met bewoners en beroepskrachten praktijkinzichten en handreikingen. Ook leren we over wat er nodig is om samenwerking tussen verschillende domeinen tot stand te brengen. Volgend jaar organiseren we drie lunch & learn bijeenkomsten en een eindbijeenkomst om geïnteresseerden op de hoogte te brengen van de bevindingen. Daarnaast zal het project verder ingebed worden in relevante opleidingen bij de Hogeschool Leiden.

Het project wordt gefinancierd door ZonMw. Betrokken projectpartners zijn GGD Hollands Midden, LUMC, Leyden Academy on Vitality and Ageing, Gemeente Leiden, Van Maar Advies, in samenwerking met Hogeschool Leiden, AWPG Lumens en de Provincie Zuid-Holland. Het project loopt van maart 2024 tot en met juni 2025. Neem voor vragen over het project, opzet en achtergrond contact op met Birthe Jongeneel-Grimen.

Voor vragen over het participatieve actie onderzoek met Miriam Verhage.

Domino-Effect vermindert eenzaamheid oudere migranten

De eerste groep vrijwilligers voor het Domino-Effect met hun diploma na het afronden van de training

Om eenzaamheid onder vrouwen met een migratieachtergrond te verminderen zijn de Stichting Al-Amal en Leyden Academy on Vitality and Ageing gestart met het Domino-Effect. Dat is een programma voor vrouwen met een migratieachtergrond die, vaak vanuit een kwetsbare situatie, persoonlijk zijn gegroeid en zich graag voor anderen inzetten om datzelfde te bereiken.
Het Domino-Effect is uniek en vernieuwend omdat het de doelgroep actief betrekt en daarmee voor een duurzame toekomst zorgt. De naam van het initiatief spreekt voor zich: een groeiend aantal mensen wordt bereikt en ondersteund, terwijl steeds meer vrijwilligers worden getraind.
Deze vrijwilligers doen niet alleen dienst als steunpilaren voor diegenen die eenzaamheid ervaren maar ontwikkelen voortdurend ook hun eigen vaardigheden en talenten. “Uiteindelijk streven we naar een minder eenzaam leven op lange termijn voor zowel vrijwilligers (in opleiding) als de deelnemers aan groepsactiviteiten.”

Betekenisvoller
De vrijwilligers zijn zelf al tijdens de training, die werd afgesloten met een diploma, in duo’s actief aan de slag gegaan om andere vrouwen met een migratieachtergrond te helpen hun eenzaamheid te verminderen. Het mes snijdt daarbij aan twee kanten. De vrijwilligers zelf zijn actief en hebben een betekenisvoller leven. De mensen die ze bereiken hebben vaak veel nieuwe vriendschappen opgedaan waardoor ze minder eenzaam zijn. Dat laatste is cruciaal. Eenzaamheid is namelijk een breed sociaal probleem waardoor mensen de verbinding met zichzelf en de samenleving dreigen te verliezen. Veel ouderen, en mensen met een migratieachtergrond nog in hogere mate, hebben te kampen met werkloosheid en psychosociale klachten. Die kunnen leiden tot een verminderde formele en informele participatie in de samenleving.
Het initiatief is zeer urgent omdat oudere migranten die buiten Europa zijn geboren zich vaker en sterker eenzaam voelen. En dat terwijl er in Nederland weinig initiatieven zijn die zich op deze doelgroep richten. Vooral onder vrouwen met een migratieachtergrond, die een grote afstand tot het maatschappelijk leven hebben, blijkt een verhoogd risico op isolement en depressie. Zij slagen er vaak niet in op eigen kracht hun weg in de samenleving te vinden. Dit is de missie van Stichting Al-Amal (vert.: De hoop) die zich inzet voor het welzijn van vrouwen in kwetsbare omstandigheden en hun participatie aan het maatschappelijk leven. En daarbij blijkt de aanpak via het Domino-Effect zeer succesvol.

Samen tegen Eenzaamheid
Het Domino-Effect is een vervolg op Samen tegen Eenzaamheid. Vrijwilligers binnen het Domino-effect kunnen gebruik maken van de handleiding Samen tegen Eenzaamheid waardoor zij in hun eigen omgeving met het project aan de slag kunnen. Na een zeer succesvol en veelbelovend begin van het project starten in september vijf buurten in Utrecht met het traject. Uiteindelijk is het de bedoeling dat het Domino-Effect landelijk wordt uitgerold. Het Domino-Effect is winnaar van een Appeltje van Oranje 2024.

Samen tegen Eenzaamheid met oudere migranten

Eenzaamheid vormt een belangrijk sociaal-maatschappelijk probleem. De afgelopen jaren zijn er tal van nieuwe initiatieven gestart, gericht op het verlichten van eenzaamheid bij ouderen. Maar een klein deel daarvan richt zich specifiek op oudere migranten. Ouderen met een migratieachtergrond voelen zich echter vaker en sterker eenzaam dan ouderen die in Nederland zijn geboren. Ze hebben vaak te maken met een combinatie van problemen, zoals slechte gezondheid, armoede, stress, ervaren discriminatie, intergenerationele conflicten etc.

Interventie
De interventie ‘Samen tegen Eenzaamheid’ werkt vanuit co-creatie om 55-plussers met een migratieachtergrond met elkaar en hun omgeving te verbinden. Dit draagt bij aan het verminderen van eenzaamheidsgevoelens en aan het verbeteren van welbevinden. De initiatieven die uit deze interventie voorkomen, maken niet alleen een verschil in het leven van oudere migranten, maar ook stellen de geleerde lessen organisaties in staat om deze waardevolle aanpak zelf te organiseren en uit te voeren. Deze door Leyden Academy en Stichting RCOAK opgezette interventie is in 2023 uitgevoerd door Stichting Al-Amal, Stichting Attifa, Stichting ProFor, Stichting SPIOR en Marhaba/Wijkcentrum het Klokhuis in Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Amersfoort. Stichting Hofje Codde en Van Beresteyn en Fonds Sluyterman van Loo hebben het medegefinancierd.

“Ik wil vaker komen, bijvoorbeeld twee keer per week. Zo voel ik me minder eenzaam. Ik wil bij de groep zijn. De groep is mijn familie geworden.” – Deelnemer, Utrecht

Symposium
Ter afronding van de jaarlange interventie organiseerden we op 29 februari 2024 samen met Stichting RCOAK bij het Bartholomeus Gasthuis in Utrecht het symposium ‘Samen tegen Eenzaamheid’. Tijdens het symposium zijn de resultaten en waardevolle lessen rond de mogelijke financiering, uitvoering, impact en verduurzaming van dit programma gedeeld. Tevens zijn deze opgenomen in een handleiding die stapsgewijze begeleiding biedt voor het opstarten, organiseren en uitvoeren van de sociale interventie ‘Samen tegen Eenzaamheid’. De handleiding is bedoeld voor (migranten)organisaties, opbouwwerkers, sociaal makelaars, groepsbegeleiders en vrijwilligers in het domein van welzijnswerk.

“Ik was eerst bang. Ik ben nu een ander mens geworden. Ik ben vrolijk.” – Deelnemer, Utrecht

Geleerde lessen
De impact van deze interventie is in kaart gebracht door participerende observaties, informele gesprekken met de ruim zeventig deelnemers, gesprekken met project- en groepsbegeleiders, en door de inzet van de Most Significant Change-methode, waarin de onderzoeker, deelnemers en project- en groepsbegeleiders verhalen delen over de grootste verandering die de deelnemers zelf hebben ervaren. Dit alles toonde dat door het actief deelnemen aan de georganiseerde activiteiten er sterke nieuwe relaties tussen de deelnemers werden gevormd. Deze relaties werden gekenmerkt door diepe vriendschappen en een opmerkelijk gevoel van onderlinge steun, zowel praktisch (hulp met brieven) als emotioneel (elkaar troosten). De verbeterde relaties en ondersteuningsnetwerken hebben samen geleid tot blijdschap, rust en gezamenlijkheid. Er was een duidelijke verbetering in het emotionele welbevinden onder veel van de deelnemers. Wat betreft fysiek welbevinden gaven de deelnemers aan dat ze zich minder ziek voelden en minder vaak een beroep deden op medische hulp van de huisarts. Bovendien maakten deelnemers een persoonlijke groei door. Ze leerden en ervaarden wat het betekent om tijd voor zichzelf te maken. Daarbij hadden ze het gevoel beter te balanceren tussen hun rol binnen de familie en hun eigen persoonlijke behoeften.

Zoon: “Mama, je bent veranderd. Je bent niet thuis als ik bel en je vraagt mij niet meer waar ik blijf en wanneer ik thuis kom.” Moeder: “Ik denk nu aan mezelf.”

En nu?
Het is duidelijk dat deze interventie veelbelovende resultaten heeft opgeleverd. En alle organisaties willen doorgaan met het organiseren van bijeenkomsten voor migrantenouderen. Toch gaat het financieren ervan moeizaam en zijn aanvraagprocedures ingewikkeld. We hebben een template gemaakt die mogelijk behulpzaam kan zijn (klik op deze link).

Neem voor meer informatie over dit onderwerp contact op met Nina Conkova.

In onderstaande video is Saadia Daouairi van Stichting SPIOR aan het woord.

Dilemmas of Doing Diversity

Diversiteit is een breed begrip en kan voor verschillende mensen verschillende betekenissen hebben. Zo kan het een combinatie zijn van onder meer verscheidenheid in etniciteit en cultuur, genderdiversiteit, inclusie van mensen met fysieke of cognitieve uitdagingen en diversiteit op de werkplek. Hoe kunnen we een beter en completer beeld krijgen van wat mensen onder diversiteit verstaan? En kunnen we hen meer bij het onderwerp betrekken?

Recht doen aan diversiteit
Bovengenoemde vragen staan onder meer centraal in Dilemmas of Doing Diversity (DiDi), een vierjarig onderzoeksproject naar de dilemma’s die een groeiende diverse samenleving opwerpt. In het project brengen we de diversiteitservaringen en -beleid op het gebied van zorg en welzijn, sport en recreatie, en wonen en gemeenschapsgerichte initiatieven in Nederland in kaart.

“Diversiteit gaat niet alleen over gender of etniciteit, maar ook over seksualiteit en handicap, religie en opleiding. We vinden het heel belangrijk om die dingen in verband met elkaar te zien.” – Marlou Schrover, projectleider en hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Leiden

Samen beleid maken
De vanuit het onderzoek verkregen inzichten zullen toegankelijk worden gemaakt en bijdragen aan een respectvolle discussie over de dilemma’s die het thema diversiteit met zich meebrengt. Het publiek zal hierbij worden betrokken, ook gaan we in gesprek over de uitkomsten en de praktijkimplementatie. Beleidsmakers en onderzoekers zullen vervolgens samen met het brede publiek beleid- en implementatiestrategieën maken. Zo ondersteunen we het uiteindelijk doel en de impact van het project: het bijdragen aan een veerkrachtige maatschappij waaraan mensen zich verbinden, zich in identificeren en waarin ze zich herkennen, om zo een inclusievere maatschappij te bewerkstelligen.

Leerprogramma
De praktijk leert ons dat het recht doen aan alle verschillende manieren waarop diversiteit belangrijk is niet makkelijk is. Beleidsmakers en -uitvoerders hebben behoefte aan concrete en toepasbare inzichten en handvaten. De antwoorden op de onderzoeksvragen en de beschouwing van de praktijkdilemma’s geven kaders voor een leergang. In deze Lunch & Learn leergang ‘Diversiteitsbeleid in de praktijk’ komen de inzichten uit het project, het omgaan met dilemma’s en beleidsrichtlijnen met concrete suggesties aan bod.

Meer over het onderzoek
Dit onderzoeksproject maakt onderdeel uit van de Nationale Wetenschapsagenda van NWO en loopt van 1 oktober 2022 tot 1 oktober 2026. Marlou Schrover van Universiteit Leiden is de hoofdaanvrager en Leyden Academy is mede-aanvrager en een van de partners. Daarnaast werken er nog 36 andere maatschappelijke en wetenschappelijke partners aan dit onderzoeksproject.

Heb je vragen of wil je meer informatie over DiDi? Neem dan contact op met Nina Conkova of bezoek diversiteitsbeleid.nl. Klik hier voor een interview met Marlou Schrover over het begrip sociale cohesie.

Generatie Mixer: Jong en oud verbonden in fantasie

Jong en oud verbonden in fantasie. Dat is Generatie Mixer! Gedurende een aantal bijeenkomsten creëren basisschoolleerlingen en ouderen uit de wijk een fantasiewereld. Bijvoorbeeld een eiland dat nooit eerder is ontdekt. Wat is er allemaal te vinden op dat eiland? Wie leven daar? Middels speloefeningen, creatieve schrijfopdrachten, het bouwen van decors, muziek en allerlei verschillende kunstvormen, komt de wereld tot leven. Iedere deelnemer wordt zijn eigen verzonnen personage. In die samenleving waar alles mogelijk is, ervaren zij de gekste avonturen.

“Kinderen dagen ouderen uit om nieuwe grenzen te verkennen en op speelse wijze verleiden ze hen om over hun eigen ‘schaamte’ heen te stappen… Iedereen, ongeacht leeftijd, heeft nog een kind in zich en als je dat aanboort, kunnen fantastische dingen gebeuren.” – oudere deelnemer Generatie Mixer

Aanleiding
In onze samenleving spelen diverse uitdagingen een rol: het aantal ouderen in de samenleving neemt toe, terwijl het aantal zorgmedewerkers afneemt. Het aantal leerkrachten in het basisonderwijs neemt af, terwijl het aantal werkende ouders toeneemt (en daarmee hun bijdrage op school afneemt). Dat we het samen moeten doen is iets wat steeds meer tot ons doordringt. Hoe we dit moeten doen is niet altijd voor de hand liggend of concreet.

Tegenover deze uitdagingen staan kansen. Ouderen blijven namelijk ook langer fit en vitaal. Deze ouderen kunnen en willen graag van betekenis zijn voor anderen, bijvoorbeeld voor basisscholen bij hen in de wijk. Op basisscholen is burgerschap een wettelijk verplichte leerlijn, waarin kinderen leren dat het van belang is om iets voor de maatschappij te betekenen, bijvoorbeeld omkijken naar ouderen die bij hen in de buurt wonen.

De link tussen basisscholen en ouderen uit de wijk wordt nog niet vaak gelegd. Generatie Mixer biedt een kans om ouderen op een betekenisvolle en duurzame manier te betrekken bij de school. Uit onderzoek van Leyden Academy bleek dat kunstparticipatie goed oud worden kan bevorderen. Het biedt ouderen uitdaging, betekenisvolle verbinding en positieve gevoelens (zie voor meer info: http://www.kunstindezorg.com).

Een kunstproject als Generatie Mixer, waarbij kinderen en ouderen op een kunstzinnige manier samenwerken op de basisschool, biedt dus de perfecte kans om deze generaties met elkaar in contact te brengen en elkaar echt te leren kennen en waarderen. Zo ontstaat een win-win situatie voor zowel basisschoolleerlingen als lokale ouderen, als leerkrachten op school.

Doelstelling
Generatie Mixer streeft naar impact op zowel micro-, meso-, als macroniveau: kinderen, ouderen, leerkrachten en het landelijke basisonderwijs. Daartoe hebben we de volgende doelstellingen geformuleerd:

Het breed ontwikkelen van talenten van kinderen en ouderen
Het bevorderen van sociale vaardigheden en mentaal welzijn van kinderen en ouderen
Het verbinden van de basisschool met (ouderen uit) de wijk
Deskundigheidsbevordering en inspiratie van leerkrachten binnen het basisonderwijs
Een borgingstraject ontwikkelen voor een innovatieve onderwijsmethodiek die aansluit bij zowel het burgerschaps- als kunst- en cultuuronderwijs op de basisschool

Achtergrond
Generatie Mixer is gebaseerd op de lesmethode Imaginary Communities (vertaald: verzonnen samenlevingen), ontwikkeld, onderbouwd en onderzocht door Chol Theatre, een theatergezelschap uit Huddersfield, Engeland. In 2023 heeft Leyden Academy in samenwerking met Amphion Cultuurbedrijf, ondersteund door het Fonds voor Cultuurparticipatie en Jo Visser Fonds, Imaginary Communities naar Nederland gehaald en verder ontwikkeld door de methode geschikt te maken voor kinderen én ouderen. Dat werd Generatie Mixer. De eerste geslaagde pilot vond plaats op OBS Rozengaardsweide in Hengelo, Gelderland. Dat smaakt naar meer en op dit moment werken we bij Leyden Academy aan een verdere uitrol van het project binnen het Nederlandse basisonderwijs.

De dramamethode
Imaginary Communities bestaat uit verschillende stappen, zodat deelnemers op een veilige, activerende manier worden meegenomen in het proces van opgaan in hun verzonnen wereld. Eerst worden ideeën verzameld. Dan wordt de wereld samen ontworpen: welke plekken zijn hier allemaal? Hierna veranderen deelnemers langzaam in personages die in die wereld leven. Vervolgens beleven die personages allerlei avonturen die zich afspelen in deze verzonnen wereld. De theaterdocenten begeleiden de deelnemers door allerlei verhalende strategieën toe te passen. Binnen de methode is veel ruimte voor eigen invulling van de kunstenaars en deelnemers. Zo kan er worden gevarieerd met kunstvormen en materialen, en komen ieders ideeën, talenten en verhalen aan bod.

Chol Theatre maakte een filmpje (3,12 min) over Imaginary Communities:

Onderzoek en kennisdeling
Leyden Academy legt in dit project het proces vast en doet onderzoek; wat gebeurt er wanneer er bij ouderen en kinderen gelijktijdig een appel wordt gedaan op hun fantasie en creativiteit? Vragen die voor, tijdens en na het uitvoeren van de pilot worden gesteld zijn:

Wat is er voor nodig om deze methode te vertalen en werkbaar te maken in het Nederlandse cultuuronderwijs?
Hoe kunnen we deze methode verder ontwikkelen zodat deze geschikt wordt voor een intergenerationele doelgroep?
Hoe ervaren jong en oud het deelnemen aan de Generatie Mixer-workshops en wat voor effect heeft deze werkvorm op de intergenerationele interactie?
Hou zouden we deze methode breder kunnen uitrollen binnen Nederland en Engeland, zodat het inzetbaar wordt voor verschillende culturele organisaties ter bevordering van actieve intergenerationele cultuurparticipatie?

Om deze vragen te beantwoorden maken we gebruik van participatief actieonderzoek, dat onderdeel is van het promotietraject van Lieke de Kock. Zij is als onderzoeker nauw betrokken bij de projectleiding en uitvoering. Wil je meer weten over Generatie Mixer of over participatief achtieonderzoek? Neem contact op met Lieke de Kock.

Het project wordt mede mogelijk gemaakt door:

LHBTI+ ouderen

In Nederland is er groeiende diversiteit in samenlevingsvormen, seksuele voorkeuren en identiteitsvorming. Ook onder ouderen zien we deze groeiende diversiteit terug. Toch merken we dat het op oudere leeftijd niet gemakkelijk is om voor deze voorkeuren uit te komen of deze uit te dragen. Er was vroeger weinig bekend over andere seksuele oriëntaties, alles moest in het geniep gebeuren of verdrongen worden.

Jezelf kunnen zijn
LHBTI+ ouderen dragen deze geschiedenis met zich mee: zij groeiden op in een tijd waarin je niet zomaar jezelf kon zijn, je nergens terecht kon voor informatie, zorg of ondersteuning en er nauwelijks rolmodellen waren in de media. Als gevolg hiervan vinden sommige ouderen het nog steeds moeilijk om zichzelf te aanvaarden zoals ze zijn en ervaren ze moeilijkheden om zichzelf te kunnen zijn. Het ouder worden brengt bij deze mensen ook specifieke vragen met zich mee. Hoe zullen zorgmedewerkers en medebewoners mij behandelen als ik in het verpleeghuis terecht mocht komen? Kan ik straks waardig sterven en word ik onder de juiste naam begraven en herdacht? LHBTI+ ouderen hebben vaak ook een kleiner sociaal netwerk omdat het contact met familie en vrienden is verbroken, zij soms geen kinderen hebben en financieel minder armslag door baanverlies of hoge medische kosten. Ten slotte kunnen er prangende vragen opkomen over de identiteit: heb ik mijn leven niet teveel voor anderen geleid? Tegen welke prijs kan ik mezelf zijn? Voor deze en andere vragen en hun stemmen van diversiteit is er nog weinig aandacht.

Trans & Oud(t)
We trachten bewustwording hierover te versterken door de stemmen van deze ouderen te laten horen in hun persoonlijke verhalen in podcasts die we in samenwerking met Roze 50+ en stichting Hofje Codde en Van Beresteyn maken. De podcastserie Trans & Oud(t) is gemaakt door Eveline van de Putte en Mirjam van Dijk. De eerste aflevering is op zondag 20 november, de internationale Transgender Gedenkdag, verschenen. Op deze dag wordt stilgestaan bij de mensen die zijn vermoord als gevolg van transfobie en wordt er aandacht gevraagd voor geweld tegen transgenders.

In de eerste aflevering staan Kaat en Marica centraal die al zestien jaar samen zijn als Marica naar de huisarts gaat om over haar gevoelens te vertellen. In deze aflevering vertellen zij hoe zij elkaar liefdevol mee op reis hebben genomen.
In de tweede aflevering is Mees (77) aan het woord: “Toen ik jong was had je geen rolmodellen en informatie. Op een gegeven moment hoorde je wel iets van mannen die in transitie naar vrouw gingen. Maar anders om? Ik heb lang gedacht dat dat niet kon. In de feministische omgeving waar ik in de jaren tachtig in bewoog, durfde ik niet te zeggen welke gevoelens ik had. Het was daar nogal anti-man. Pas toen ik in 2012 las dat filosoof Maxim Februari verder als man door het leven ging, dacht ik: Als hij het kan, kan ik het ook!”
“We zeggen wel eens tegen elkaar, ik kan je zo goed begrijpen, ik weet er alles van. Nee, we weten er vaak helemaal niets van. En zelfs als we hetzelfde doormaken, dan nog kennen we soms de ander niet. Alleen al omdat we in een ander vel steken.” Woorden uit de preek van Charlotte (89), emeritus predikant, advocaat in ruste én mantelzorger. Je ontmoet haar in aflevering drie van Trans en Oud(t). Een aflevering over jezelf kunnen zijn, over geloof en liefde!
De laatste twee afleveringen staan in het teken van balanceren en in gesprek blijven. Komen sommige stellen er pas na jaren achter dat een van de twee transgender gevoelens heeft, bij Annelies en Colline was dat vanaf het begin duidelijk. Al bijna 50 jaar zoeken ze binnen de relatie naar het juiste evenwicht. Ze blijven ervoor gaan, zo gelijkwaardig als maar mogelijk is.

Kwalitatief onderzoek
Ook doen we kwalitatief onderzoek naar hun ervaringen, bijvoorbeeld door het afnemen van interviews. We hebben daarbij nadrukkelijk aandacht voor het samenvallen van verschillende identiteiten, intersectionaliteit, en kijken voorbij hokjes.

Neem voor meer informatie contact op met Elena Bendien.

Cultuursensitieve palliatieve zorg

Een bestaande voorlichtingstraining van Pharos is gebruikt om een bewustwordingstraining voor medewerkers over cultuursensitieve palliatieve zorg te maken. Mocht u zelf zo’n training willen geven dan zijn alle materialen vrij beschikbaar. Deze kunt u gebruiken om zelf met uw medewerkers hierover in gesprek te gaan. De materialen omvatten een handleiding met draaiboek, een powerpoint-presentatie en literatuur. Daarnaast is op basis van de training een handout gemaakt. De handleiding en materialen zijn vrij beschikbaar op basis van bronvermelding. We hopen dat met deze materialen de zorgverlening in de laatste levensfase beter zal aansluiten in situaties waarin culturele verschillen een rol spelen, en dat de zorgkwaliteit en tevredenheid zullen toenemen.

Benieuwd naar de presentatie van Jolanda Lindenberg gebaseerd op die van Dr. Gudule Boland, programmaleider ‘Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden’ bij Pharos, over interculturele palliatieve zorg? Helaas is het bestand te groot om op deze pagina door te linken. Als u ons mailt, dan zullen wij de presentatie via WeTransfer aan u mailen.

Ook vindt u op de website van Pharos meer informatie. Zoals praatkaarten om het met naasten en ouderen over de laatste levensfase te hebben. Ook vindt u daar de originele presentatie van Gudule Boland en nog veel meer informatie.

In gesprek over ageism

Er heerst over ouderen vaak een stereotype beeld dat geen recht doet aan diversiteit van deze groep, zo laat onderzoek van onder andere dr. Josanne Huijg en dr. Jolanda Lindenberg zien. Ouderen worden gezien als een vitale levensgenieter (‘het Zwitserlevengevoel’) of als afhankelijk en zorgbehoevend (ze bewegen zich traag voort met rollator etc.).

Een bewuste blik op beeldvorming
Eenzijdige stereotypering kan bijdragen aan kansenongelijkheid op basis van leeftijd, simpelweg omdat bijvoorbeeld bepaalde rollen als ongebruikelijk worden gezien of onwenselijk voor ouderen. De cultuur en (sociale) media lijken deze beeldvorming te versterken. Leeftijdsdiscriminatie (ageism) is een van de meest veelvoorkomende vormen van discriminatie waar Nederlanders mee te maken krijgen. Onderzoek toont aan dat leeftijdsdiscriminatie een negatief effect kan hebben op de kansen van ouderen in de samenleving, op de arbeidsmarkt en op hun gezondheid en welbevinden. De werkelijkheid is heterogeen en genuanceerder. Als er meer aandacht komt voor het individu zonder generationele vooroordelen leidt dit tot meer kansen, levenstevredenheid en welbevinden onder ouderen. De media kunnen een belangrijke rol spelen in (en dragen een verantwoordelijkheid voor) beeldvorming van oudere mensen. Bovendien hebben zij een maatschappelijke invloed.

Interactief seminar
In december 2022 organiseerden we een interactief seminar met colleges van wetenschappelijke inhoudsdeskundigen. Samen met PR-, marketing- en communicatieprofessionals, journalisten, redactieleden, content makers, beleidsmedewerker en trainers wierpen we een frisse blik op thema’s die samenhangen met vergrijzing in onze samenleving. De volgende onderwerpen kwamen aan bod:

Levensloop en vraagstukken over leeftijdsdiscriminatie, door sociaal en cultureel gerontoloog dr. Elena Bendien
Ouderen in trek bij werkgevers, door assessment psycholoog drs. Linda van den Driessche
Biologie van veroudering, door arts, verouderingswetenschapper en hoogleraar David van Bodegom
Beeldvorming van ouderen en zelfbeeld, door antropologe dr. Jolanda Lindenberg

Wilt u meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Elena Bendien.

Miriam Verhage: “Samen met ouderen met laaggeletterdheid uitvinden wat het beste werkt”

In elke kwartaalnieuwsbrief van Leyden Academy introduceren we één van onze wetenschappelijke stafleden aan de hand van een actueel onderzoek of nieuwsfeit. In deze editie vertelt Miriam Verhage over onder meer haar samenwerking met ouderen met laaggeletterdheid.

Allereerst de vraag wat je achtergrond is?
Ik ben van origine een cultureel antropoloog. Na een bachelor in Nijmegen volgde ik de research master Cultural Anthropology: Sociocultural Transformation in Utrecht.

Waar houdt je je bij Leyden Academy mee bezig?
Ik werk ondertussen 4,5 jaar bij Leyden Academy. In die periode heb ik aan veel verschillende projecten meegewerkt. Op dit moment ben ik bezig met een promotietraject. Als promovenda hou ik mij bezig met het thema sociale inclusie. En dan met name de sociale inclusie van ouderen met een lagere sociaaleconomische positie. Je kunt hierbij denken aan ouderen die moeite hebben met lezen en schijven, of aan mensen met een kleinere beurs. We weten uit onderzoek dat deze groep mensen een minder lange levensverwachting heeft en over het algemeen een minder goede gezondheid. Maar over hoe ze in het leven staan, hoe ze aankijken tegen ouder worden en welke wensen en ambities ze hebben, is veel minder bekend. Daarnaast worden mensen met een lage sociaaleconomische status vaak op één hoop gegooid. Terwijl ieder mens een uniek levensverhaal heeft en dit verhaal juist maakt dat iedereen ouder worden anders ervaart. Ik vind het erg interessant om samen met diverse groepen ouderen op zoek te gaan naar antwoord op deze vragen. Dit doe ik in diverse projecten zoals:

groepsgesprekken met ouderen, NT1-ers (Nederlands als eerste taal. De term kan verwijzen naar de groep volwassenen die Nederlands als moedertaal heeft, en naar het lees- en schrijfonderwijs aan deze groep mensen);
co-creëren van een gespreksinstrument over ouder worden;
participatief actieonderzoek naar de rol van de buurt;
en een cursus over gezond ouder worden middels Meaningful Play. Daarover straks meer.

Je werkt aan een project waarbij ouderen met laaggeletterdheid zelf nauw betrokken worden. Kun je daarover vertellen?
In al mijn projecten probeer ik samen te werken met de doelgroep. Soms in groepsgesprekken of middels individuele interviews, maar we proberen de doelgroep ook breder te betrekken. Bijvoorbeeld tijdens het ontwikkelen van een gespreksinstrument. Dat was een enorm uitdagend, inspirerend en leerzaam traject. Samen met een groepje ouderen met laaggeletterdheid zijn we gaan tekenen, brainstormen en ontwerpen. Uiteindelijk hebben we gezamenlijk een instrument gemaakt dat voor een brede groep ouderen geschikt is, met simpele woorden en illustraties. Daarnaast starten we binnenkort met een cursus Met plezier gezonder oud!, waarbij we nauw samenwerken met ouderen met laaggeletterdheid. We onderzoeken samen of Meaningful Play, ook wel ‘Betekenisvol spelen’ genoemd, een goede manier is om meer te leren over goed en gezond ouder worden.

Meaningful Play of Betekenisvol spelen? Wat is dat?
Betekenisvol spelen is een manier van spelenderwijs leren. We kennen de methode veelal uit onderzoek en in projecten gericht op (kleine) kinderen. Door bijvoorbeeld Minecraft te spelen, ontwikkelt een kind rekenvaardigheden en ruimtelijk inzicht. Dat is een mooie bijvangst bij het spelen. Leren we als volwassenen nog wel spelenderwijs? Of zijn we het spelen verleerd? In ons project Met plezier gezonder oud!, proberen we samen met ouderen met laaggeletterdheid uit of deze vorm van leren ook geschikt is op latere leeftijd. Ouderen met laaggeletterdheid zijn vaak niet gebaat bij traditionele leermethodes of onderwijs. Ze hebben soms een negatieve leerervaring gehad in het verleden of begrijpen lesmateriaal niet goed genoeg. Leren via een (betekenisvol) spel zou hiervoor een oplossing kunnen zijn. In de winter van 2022 zullen de eerste pilots plaatsvinden.

Je deed veel onderzoek naar eenzaamheid. Wat is jou bijgebleven? Of hoe zou je zelf voorkomen dat je eenzaam wordt op latere leeftijd?
Wat mij vooral is bijgebleven uit de onderzoeken naar eenzaamheid, is dat het ons allen kan treffen. Eenzaamheid is een subjectief ervaren gevoel; het is voor iedereen anders. Sommige mensen met een kleine kennissenkring voelen zich helemaal niet eenzaam, terwijl anderen met een druk sociaal leven dit gevoel wel ervaren. Door een divers en betekenisvol netwerk te onderhouden, kun je zorgen dat je eventuele gevoelens van eenzaamheid kunt verlichten. Helemaal voorkomen van eenzaamheid is een utopie, denk ik. Eenzaamheid is soms onvermijdelijk, bijvoorbeeld na het verlies van een geliefde of dierbare. Het is dan vooral belangrijk om over het gevoel te praten en op zoek te gaan naar manieren om het gevoel een plek te geven en afleiding te vinden.

Meer weten of contact opnemen met Miriam? Stuurt u dan een e-mail aan verhage@leydenacademy.nl.