Ouderen voor ouderen

Op het gebied van welzijn en zorg voor ouderen zijn grote veranderingen nodig om de zorg menselijk en betaalbaar te houden. En een van de grote uitdagingen waar we in deze sterk verouderende samenleving voor staan, is ondersteuning en solidariteit. Door ouderen zo lang mogelijk in hun kracht te houden en actief mee te laten doen kunnen zij positief bijdragen een hun eigen leven én dat van anderen.

Kijkend naar de Haarlemse gemeenschap: hoe ondersteunen ouderen elkaar in langer thuis wonen en bij persoonlijk welbevinden? We onderzoeken lokale initiatieven waar ouderen elkaar helpen en zoemen vervolgens in op drie wijken. Onze onderzoeksvragen zijn onder meer:

  • Welke on- en offline initiatieven zijn er in Haarlem e.o. waar vraag en aanbod ter ondersteuning van ouderen bij elkaar gebracht worden?
  • Wat is het bereik c.q. bekendheid van diverse initiatieven?
  • Welke gebieden of activiteiten worden er gedekt? Bijv. sociale steun, hulp bij klussen, boodschappen, tuin etc.
  • Zijn er lacunes in het soort activiteiten? Zo ja, welke?
  • Is er behoefte aan (meer) steun en zo ja, op welke gebieden?
  • Wat gaat er goed, waar loopt het spaak en wat zou verbeterd kunnen worden?
  • Wat kunnen we leren en hoe goedlopende initiatieven worden uitgebreid?

Naast deskresearch, verzamelen onderzoekers data middels een vragenlijst (kwantitatieve gedeelte) en nemen ze interviews af met ouderen (kwalitatieve gedeelte). We zijn op zoek naar bewoners vanaf 67 jaar in Haarlem noord, Parkwijk en Ramplaankwartier. Wilt u meedoen? Neem dan contact op met onderzoeker Sjaiesta Nanhekhan via Nanhekhan@leydenacademy.nl

Het onderzoek wordt gesteund door Stichting Hofje Codde en Van Beresteyn. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met projectleider Marie Louise Kok.

Groen Samenspel

Groen Samenspel

Met het project Groen Samenspel wordt onderzocht hoe groene interventies de gezondheid van bewoners in kwetsbare wijken kunnen verbeteren en hoe dit bijdraagt aan een sterkere sociale samenhang in de buurt. Zoals bekend draagt een groene omgeving vaak positief bij aan mentale en fysieke gezondheid. Toch zijn de resultaten in kwetsbare wijken vaak tegenstrijdig. Inwoners geven aan dat onveiligheid en een gebrek aan sociale samenhang hen vaak weerhouden van het gebruik van het groen in hun omgeving. Ook sluit het groen dat wel aanwezig is in de wijk vaak niet aan op de wensen van de bewoners. Zo nodigt het niet of nauwelijks uit tot ontmoeting en ontspanning.

Ons doel is om inzicht te krijgen in hoe bewoners van kwetsbare wijken de positieve gezondheidseffecten van groene interventies toch kunnen ervaren. Bevindingen tot nu toe laten zien dat groen enorm belangrijk is voor alle deelnemers, het geeft rust en ruimte om tot adem te komen. Het verbindt en geeft gelegenheid om samen in beweging te komen. Wel missen de deelnemers kleur, diversiteit in planten en bloemen en meer veiligheid rondom verkeer zodat kinderen veilig kunnen spelen.

Naast een nauwe samenwerking met inwoners, is voor het bewerkstelligen hiervan ook samenwerking met de gemeente noodzakelijk. Zij spelen een actieve rol in het project met expertise vanuit zowel het fysieke als het sociale domein. Samen met hen kijken we naar wat er nodig is om de ontwikkelde werkwijzen en interventies duurzaam in te bedden in beleid.

Kwetsbare wijken
In kwetsbare wijken lijken factoren als sociale cohesie en veiligheid een cruciale rol te spelen in de impact van een groene omgeving op gezondheid. We onderzoeken de onderliggende mechanismes op drie verschillende manieren. Allereerst vatten we de bestaande literatuur over het effect van groene interventies samen en voegen we daar de kennis van bewoners en beroepskrachten aan toe om tot een eerste antwoord te komen in een realist review. Ten tweede analyseren we grote datasets om na te gaan hoe veranderingen in de groene omgeving de gezondheid hebben beïnvloed en welke rol sociale cohesie daarin speelt (kwantitatieve analyses).

Ten derde onderzoeken we samen met bewoners en beroepskrachten in de wijk wat er speelt en wat we kunnen veranderen (participatief actieonderzoek). Samen met bewoners en beroepskrachten ontwikkelen we (kleine) interventies die zowel fysieke als sociale verbeteringen in de wijk omvatten. Dit doen we in de Morswijk en in de Fortuinwijk in Leiden. Zo komen we er achter wat nu werkt, voor wie en onder welke omstandigheden.

Interventies
Naast nieuwe kennis en inzichten ontwikkelen we ook een aantal concrete producten. Dit betreft, allereerst, een aantal (concept) interventies in de leefomgeving die kunnen bijdragen aan gezondheid in kwetsbare wijken. Daarbij ontwikkelen we samen met bewoners en beroepskrachten praktijkinzichten en handreikingen. Ook leren we over wat er nodig is om samenwerking tussen verschillende domeinen tot stand te brengen. Volgend jaar organiseren we drie lunch & learn bijeenkomsten en een eindbijeenkomst om geïnteresseerden op de hoogte te brengen van de bevindingen. Daarnaast zal het project verder ingebed worden in relevante opleidingen bij de Hogeschool Leiden.

Het project wordt gefinancierd door ZonMw. Betrokken projectpartners zijn GGD Hollands Midden, LUMC, Leyden Academy on Vitality and Ageing, Gemeente Leiden, Van Maar Advies, in samenwerking met Hogeschool Leiden, AWPG Lumens en de Provincie Zuid-Holland. Het project loopt van maart 2024 tot en met juni 2025. Neem voor vragen over het project, opzet en achtergrond contact op met Birthe Jongeneel-Grimen.

Voor vragen over het participatieve actie onderzoek met Miriam Verhage.

(G)Oud in de wijk

‘Zelf als het kan, thuis als het kan, digitaal als het kan’ is de slogan van het nationale programma Wonen, Ondersteuning en Zorg Ouderen. Het programma biedt de uitdagingen rondom de vergrijzinging het hoofd door in te zetten op de zelfredzaamheid van ouderen en de samenleefkracht in de wijk. Hoe kijken (oudere) wijkbewoners, professionals en beleidsmakers hiernaar? Is er voldoende ondersteuning om goed ouder te worden in de wijk? En wat kan er anders?

Creatief actie-onderzoek mét en voor wijkbewoners
In het project ‘(G)Oud in de wijk’ brengen we kansen en mogelijkheden voor gezond en goed ouder worden in kaart. Dit doen we samen met (oudere) wijkbewoners, professionals en beleidsmakers in Leiden, Katwijk en Alphen aan den Rijn. We gebruiken hiervoor verschillende kunstzinnige participatieve werkvormen:

Generatie Mixer
In de wijk Meerburg in Leiden gebruiken we creatieve werkwijzen, zoals theater en muziek, om jong en oud met elkaar te verbinden en sámen te dromen over goed oud worden in de wijk. Kunstzinnige, sociale duizendpoot Greet Meesters en onderzoeker en theatermaker Lieke de Kock faciliteren vanaf oktober 2024 tweewekelijks bijeenkomsten met oudere wijkbewoners en kinderen. We werken hierin samen met welzijnsorganisaties Sol en Incluzio. Er wordt samen kunst gemaakt, samen onderzoek gedaan in de wijk en gekeken of een blijvende verbetering mogelijk is. Tijdens iedere bijeenkomst zal er samen worden gekookt en gegeten, want ook samen eten verbindt!

Photovoice
In de Zeeheldenbuurt in Alphen aan den Rijn gebruiken we photovoice om verhalen en behoeften rondom goed ouder worden in de wijk in beeld te brengen. Kunstenaar Janine Schrijver en onderzoeker Derya Uzun verzorgen voor oudere wijkbewoners en professionals een reeks workshops over het maken van foto’s in de wijk. Vervolgens gaan ze met elkaar over de foto’s in gesprek om bewuste en onbewuste behoeften en verlangens te delen. We werken hierbij samen met welzijnsorganisatie Participe.

Theatrale participatie
In de wijk Zwanenburg in Katwijk zetten we vanaf oktober 2024, samen met Welzijnskwartier, op een interactieve manier theaterspel in. Deelnemers ontwikkelen scenes en wisselen op theatrale wijze ervaringen uit. In een reeks bijeenkomsten nodigen we een gemengde groep van oudere wijkbewoners en betrokkenen uit om samen met theatermaakster Marjolein Baars en onderzoeker Jana Kerssies te verkennen wat goed oud(er) worden in de wijk in de praktijk betekent.

Van begin tot eind
Dit onderzoeksproject bestaat uit vijf fases, van het in kaart brengen van de wijk tot het organiseren van een eindbijeenkomst, en loopt van mei 2024 tot augustus 2025. Onze onderzoekers monitoren de voortgang en impact van de projecten om inzicht te krijgen in de ervaringen en resultaten. Door samen te werken, willen we een blijvend effect hebben op de gezondheid en het welzijn van ouderen in de wijk. Daarbij biedt het project handvatten voor een regionale aanpak voor het betrekken van ouderen bij gezond en goed ouder worden. 

Samen gezond en goed ouder worden in de wijk
(G)Oud in de wijk maakt onderdeel uit van ‘Samen gezond en goed ouder worden in de wijk’. Met dit project zet de regio Zuid-Holland-Noord, samen met Leyden Academy en partners, in op toegankelijke, betaalbare zorg en ondersteuning, waarbij de zelfredzaamheid van de burger en lokale aanpak centraal staan.

Wil je er meer over weten? Neem dan contact op met Josanne Huijg.

 

 

 

Domino-Effect vermindert eenzaamheid oudere migranten

De eerste groep vrijwilligers voor het Domino-Effect met hun diploma na het afronden van de training

Om eenzaamheid onder vrouwen met een migratieachtergrond te verminderen zijn de Stichting Al-Amal en Leyden Academy on Vitality and Ageing gestart met het Domino-Effect. Dat is een programma voor vrouwen met een migratieachtergrond die, vaak vanuit een kwetsbare situatie, persoonlijk zijn gegroeid en zich graag voor anderen inzetten om datzelfde te bereiken.
Het Domino-Effect is uniek en vernieuwend omdat het de doelgroep actief betrekt en daarmee voor een duurzame toekomst zorgt. De naam van het initiatief spreekt voor zich: een groeiend aantal mensen wordt bereikt en ondersteund, terwijl steeds meer vrijwilligers worden getraind.
Deze vrijwilligers doen niet alleen dienst als steunpilaren voor diegenen die eenzaamheid ervaren maar ontwikkelen voortdurend ook hun eigen vaardigheden en talenten. “Uiteindelijk streven we naar een minder eenzaam leven op lange termijn voor zowel vrijwilligers (in opleiding) als de deelnemers aan groepsactiviteiten.”

Betekenisvoller
De vrijwilligers zijn zelf al tijdens de training, die werd afgesloten met een diploma, in duo’s actief aan de slag gegaan om andere vrouwen met een migratieachtergrond te helpen hun eenzaamheid te verminderen. Het mes snijdt daarbij aan twee kanten. De vrijwilligers zelf zijn actief en hebben een betekenisvoller leven. De mensen die ze bereiken hebben vaak veel nieuwe vriendschappen opgedaan waardoor ze minder eenzaam zijn. Dat laatste is cruciaal. Eenzaamheid is namelijk een breed sociaal probleem waardoor mensen de verbinding met zichzelf en de samenleving dreigen te verliezen. Veel ouderen, en mensen met een migratieachtergrond nog in hogere mate, hebben te kampen met werkloosheid en psychosociale klachten. Die kunnen leiden tot een verminderde formele en informele participatie in de samenleving.
Het initiatief is zeer urgent omdat oudere migranten die buiten Europa zijn geboren zich vaker en sterker eenzaam voelen. En dat terwijl er in Nederland weinig initiatieven zijn die zich op deze doelgroep richten. Vooral onder vrouwen met een migratieachtergrond, die een grote afstand tot het maatschappelijk leven hebben, blijkt een verhoogd risico op isolement en depressie. Zij slagen er vaak niet in op eigen kracht hun weg in de samenleving te vinden. Dit is de missie van Stichting Al-Amal (vert.: De hoop) die zich inzet voor het welzijn van vrouwen in kwetsbare omstandigheden en hun participatie aan het maatschappelijk leven. En daarbij blijkt de aanpak via het Domino-Effect zeer succesvol.

Samen tegen Eenzaamheid
Het Domino-Effect is een vervolg op Samen tegen Eenzaamheid. Vrijwilligers binnen het Domino-effect kunnen gebruik maken van de handleiding Samen tegen Eenzaamheid waardoor zij in hun eigen omgeving met het project aan de slag kunnen. Na een zeer succesvol en veelbelovend begin van het project starten in september vijf buurten in Utrecht met het traject. Uiteindelijk is het de bedoeling dat het Domino-Effect landelijk wordt uitgerold. Het Domino-Effect is winnaar van een Appeltje van Oranje 2024.

Veerkracht van ouderen

Van vitale ouderen in de derde levensfase wordt vaak verwacht dat zij maatschappelijk actief blijven en zorg dragen voor de ‘oldest old’. Maar wat als oudere mensen in kwetsbare situaties leven, geconfronteerd worden met bestaansonzekerheid en geen toegang hebben tot hulpbronnen of sociale netwerken? Hoe kunnen beleidsmakers en onderzoekers deze kwetsbare groep bereiken en betrekken bij betekenisvolle participatie? Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Leyden Academy hebben daarom in Laak in Den Haag en in Amsterdam Oost een participatief actieonderzoek opgezet.

Een eigen podium
De onderzoekers vormden een team met oudere co-onderzoekers en onder leiding van kunstenaar Janine Schrijver fotografeerden ze in een zogeheten photovoice-project hun buurt en eigen leven. De foto’s in combinatie met een korte tekst maken duidelijk waar mensen tegenaan lopen en wat hun wensen en behoeften zijn. Zo ook de foto’s en het verhaal van de 63-jarige Lidia. “Ik probeer mensen met mijn foto’s en verhaal de ogen te open over het mantelzorgvak. Want dat is het. Maar dan zonder opleiding en zonder betaald te worden. Er wordt te makkelijk gedacht over mantelzorg. Het is zwemmen of verzuipen”, zo vertelde een geëmotioneerde Lidia. Doordat Lidia gedurende langere periode over haar eigen grenzen ging, heeft ze PTSS ontwikkeld. Ze probeert nu alles een plekje te geven, het zijn kleine stapjes en ze leeft met de dag. Hieronder vind je Lidia haar foto’s, die een afvoerputje weergeven en dat ze een schim van zichzelf is.

“Voor het eerst kunnen ze hun eigen verhaal vertellen. Dat draagt bij aan empowerment. Maar het geeft ons ook inzicht in de zorgen van deze groep mensen, die zich vaak niet gehoord voelen. Zij vertellen ons met hun foto’s wat hen bezighoudt: het verwijderen van de tramhalte waardoor ze minder mobiel zijn, stijgende parkeerkosten, het beperkte winkelaanbod, maar ook eenzaamheid.” – Derya Uzun, onderzoeker bij Leyden Academy

Sleutelfactoren
Het project toonde een aantal sleutelfactoren voor het succesvol bereiken en betrekken van ouderen in kwetsbare situaties:

  • Vertrouwen en herkenning
  • Ruimte voor gesprek en afstemming op de leefwereld
  • Loslaten van eigen werkwijzen

In plaats van ouderen te labelen als ‘moeilijk bereikbaar’, moeten onderzoekers en beleidsmakers kritischer kijken naar de eigen gewoonten en handelingen. Door de aanpak van bijvoorbeeld photovoice kunnen deelnemers hun stem laten horen en samenwerken aan verbetering van hun leefomstandigheden. Immers, als je je stem mag laten horen, kom je met elkaar tot een echt gesprek. Karen van Oudenhoven, directeur van het SCP, sprak zelfs over de brug die dit project heeft gelegd tussen de taal van de burgers en de taal van het beleid.

“Het is ongelooflijk mooi om te zien dat het niet alleen duidelijk maakt waar pijnpunten zitten maar dat dit proces ook leidt tot verbinding.” – Tineke Abma, hoogleraar Ouderenparticipatie en directeur-bestuurder van Leyden Academy

Van idee tot actieplan
Door dit project zijn deelnemers dichter tot elkaar gekomen, wat zelfs heeft geleid tot blijvende connecties en initiatieven. Zoals de ‘Dappere Doorzetters’ in Amsterdam, die ervoor zorgen dat mensen die in een isolement zitten, met name vrouwen met een migratieachtergrond, weer actief vriendschappen opbouwen en gezamenlijke activiteiten ondernemen. De wijkbewoners maken met hun gedeelde ervaringen een vertaalslag naar beleid. Samen met de betrokken onderzoekers stellen zij een actieplan op om de uitdagingen in hun buurt op de agenda te zetten en onder de aandacht te brengen bij de gemeente, welzijnsorganisaties en buurtcentra.

Oost, West, Thuis Best!

Met het onderzoeksproject ‘Oost, West, Thuis Best!’ willen we samen met burgers en stakeholders stappen zetten om levensloopbestendige en leeftijdsvriendelijke wijken te creëren. Daarmee dragen we bij aan de uitvoering van het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) en de Woonzorgvisie.

Wereldcafés
In 2024 hebben we twaalf hoofdsteden in Nederland bezocht en voorzien van tips hoe je een leeftijdsvriendelijke buurt kunt realiseren. Natuurlijk hebben we per gemeente gekeken naar de huidige plannen en woonzorgvisies, en de thema’s die daar van belang zijn. Samen met ZorgSaamWonen organiseerden we per gemeente zogeheten wereldcafés voor vertegenwoordigers van die gemeente, van woningcorporaties en van wijknetwerken. Tijdens enkele rondes gingen de aanwezigen onder de leiding van een onderzoeker met elkaar in gesprek. In de eerste ronde werden opgedane inzichten en ideeën verzameld. In de tweede ronde werd dit uitgewerkt en werden er verdiepende vragen gesteld. In de laatste ronde kwamen de deelnemers tot concrete acties voor een levensloopbestendige buurt, waarmee men aan de slag kon gaan. De bevindingen van de gesprekken en de bedachte acties zijn tijdens het ZorgSaamWonen-congres op 3 oktober 2024 in Den Haag gepresenteerd.

Zorg voor de buurt
Bij het maken van de vertaalslag van visie naar praktijk maken we gebruik van ons eerder ‘Zorg voor de buurt’- onderzoek. In dit lopend initiatief van stichting Thuis Voelen, staat de woonomgeving en sociale omgeving centraal. Het doel is het bevorderen van thuis voelen in de buurt zodat mensen langer en prettig thuis kunnen blijven wonen. In 2023 zijn verschillende buurten en wijken bezocht waarbij er vanuit het bewonersperspectief is gekeken hoe de buurt geschikter gemaakt kan worden om er langer thuis te kunnen blijven wonen. Op basis hiervan is het magazine Thuis Voelen in de buurt ontwikkeld.

Woonplezier
Het onderwerp is niet nieuw, of het nu om een leeftijdsvriendelijke wijk gaat of om levensbestendig wonen. Eerder hebben we divers onderzoek uitgevoerd onder de noemer ‘Woonplezier’. Zo hebben we met ZorgSaamWonen gratis online workshops ontwikkeld, waarin vijftigplussers en wijkprofessionals aan de slag kunnen gaan met (toekomstige) woonwensen. Iedere editie biedt actuele informatie en praktische kijk- en doe-opdrachten over thuisgevoel en woongeluk, woonwensen en woonvormen, leefomgeving, innovaties en toekomstperspectief. Klik hier voor deze gratis online workshops!

Wil je meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Jolanda Lindenberg

Community Care Worker

Met de demografische veranderingen en de druk op Europese zorgstelsels organiseren lokale groepen vrijwilligers steeds vaker zorg en ondersteuning voor kwetsbare ouderen in hun buurt. Hoewel de manier waarop deze initiatieven in Europa zijn georganiseerd uiteenlopen, bestaan ze allemaal uit een groep vrijwilligers met gemeenschappelijk doel: ondersteuning van zorgbehoevende ouderen in de buurt. Coördinatoren, die vrijwilligers begeleiden, zijn gepassioneerd en toegewijd, maar ze beschikken over weinig middelen en er is weinig gestructureerde opleiding of ondersteuning beschikbaar.

Ondersteunen en professionaliseren
Leyden Academy maakt deel uit van het Europees Community Care Worker-project, dat tot doel heeft het werk van de coördinatoren en vrijwilligers van buurtinitiatieven voor ouderen te ondersteunen en te professionaliseren. Samen met partners uit Nederland (Stichting Gouden Dagen en Allyoucanlearn), Slovenië (DEOS en Zavod AS) en Spanje (Fundacion Harena) zijn wetenschappelijke onderzoeksresultaten vertaald, ontwikkeld en omgezet naar bruikbare leermiddelen om coördinatoren te ondersteunen in hun leerproces. Door ervaringen uit te wisselen en tools te ontwikkelen, profiteren meer kwetsbare ouderen in Europa van de activiteiten en diensten van buurtinitiatieven. Denk bijvoorbeeld aan een stappenplan om een ontmoetingsplek voor ouderen op te zetten, aan een video om vrijwilligers te werven etc. Dit alles komt tezamen op een nieuw platform www.communitycareworker.eu

Het project is gefinancierd door Erasmus+ en heeft een looptijd van december 2021-september 2024. Neem voor meer informatie contact op met Marie-Louise Kok.

Bekijk hieronder de promo van het Community Care Worker platform.

 

Samen tegen Eenzaamheid met oudere migranten

Samen tegen Eenzaamheid met oudere migranten

Eenzaamheid vormt een belangrijk sociaal-maatschappelijk probleem. De afgelopen jaren zijn er tal van nieuwe initiatieven gestart, gericht op het verlichten van eenzaamheid bij ouderen. Maar een klein deel daarvan richt zich specifiek op oudere migranten. Ouderen met een migratieachtergrond voelen zich echter vaker en sterker eenzaam dan ouderen die in Nederland zijn geboren. Ze hebben vaak te maken met een combinatie van problemen, zoals slechte gezondheid, armoede, stress, ervaren discriminatie, intergenerationele conflicten etc.

Interventie
De interventie ‘Samen tegen Eenzaamheid’ werkt vanuit co-creatie om 55-plussers met een migratieachtergrond met elkaar en hun omgeving te verbinden. Dit draagt bij aan het verminderen van eenzaamheidsgevoelens en aan het verbeteren van welbevinden. De initiatieven die uit deze interventie voorkomen, maken niet alleen een verschil in het leven van oudere migranten, maar ook stellen de geleerde lessen organisaties in staat om deze waardevolle aanpak zelf te organiseren en uit te voeren. Deze door Leyden Academy en Stichting RCOAK opgezette interventie is in 2023 uitgevoerd door Stichting Al-Amal, Stichting Attifa, Stichting ProFor, Stichting SPIOR en Marhaba/Wijkcentrum het Klokhuis in Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Amersfoort. Stichting Hofje Codde en Van Beresteyn en Fonds Sluyterman van Loo hebben het medegefinancierd.

“Ik wil vaker komen, bijvoorbeeld twee keer per week. Zo voel ik me minder eenzaam. Ik wil bij de groep zijn. De groep is mijn familie geworden.” – Deelnemer, Utrecht

Symposium
Ter afronding van de jaarlange interventie organiseerden we op 29 februari 2024 samen met Stichting RCOAK bij het Bartholomeus Gasthuis in Utrecht het symposium ‘Samen tegen Eenzaamheid’. Tijdens het symposium zijn de resultaten en waardevolle lessen rond de mogelijke financiering, uitvoering, impact en verduurzaming van dit programma gedeeld. Tevens zijn deze opgenomen in een handleiding die stapsgewijze begeleiding biedt voor het opstarten, organiseren en uitvoeren van de sociale interventie ‘Samen tegen Eenzaamheid’.  De handleiding is bedoeld voor (migranten)organisaties, opbouwwerkers, sociaal makelaars, groepsbegeleiders en vrijwilligers in het domein van welzijnswerk.

“Ik was eerst bang. Ik ben nu een ander mens geworden. Ik ben vrolijk.” – Deelnemer, Utrecht

Geleerde lessen
De impact van deze interventie is in kaart gebracht door participerende observaties, informele gesprekken met de ruim zeventig deelnemers, gesprekken met project- en groepsbegeleiders, en door de inzet van de Most Significant Change-methode, waarin de onderzoeker, deelnemers en project- en groepsbegeleiders verhalen delen over de grootste verandering die de deelnemers zelf hebben ervaren. Dit alles toonde dat door het actief deelnemen aan de georganiseerde activiteiten er sterke nieuwe relaties tussen de deelnemers werden gevormd. Deze relaties werden gekenmerkt door diepe vriendschappen en een opmerkelijk gevoel van onderlinge steun, zowel praktisch (hulp met brieven) als emotioneel (elkaar troosten). De verbeterde relaties en ondersteuningsnetwerken hebben samen geleid tot blijdschap, rust en gezamenlijkheid. Er was een duidelijke verbetering in het emotionele welbevinden onder veel van de deelnemers. Wat betreft fysiek welbevinden gaven de deelnemers aan dat ze zich minder ziek voelden en minder vaak een beroep deden op medische hulp van de huisarts. Bovendien maakten deelnemers een persoonlijke groei door. Ze leerden en ervaarden wat het betekent om tijd voor zichzelf te maken. Daarbij hadden ze het gevoel beter te balanceren tussen hun rol binnen de familie en hun eigen persoonlijke behoeften.

Zoon: “Mama, je bent veranderd. Je bent niet thuis als ik bel en je vraagt mij niet meer waar ik blijf en wanneer ik thuis kom.” Moeder: “Ik denk nu aan mezelf.”

En nu?
Het is duidelijk dat deze interventie veelbelovende resultaten heeft opgeleverd. En alle organisaties willen doorgaan met het organiseren van bijeenkomsten voor migrantenouderen. Toch gaat het financieren ervan moeizaam en zijn aanvraagprocedures ingewikkeld. We hebben een template gemaakt die mogelijk behulpzaam kan zijn (klik op deze link).

Neem voor meer informatie over dit onderwerp contact op met Nina Conkova.

 

In onderstaande video is Saadia Daouairi van Stichting SPIOR aan het woord.

Generatie Mixer: Jong en oud verbonden in fantasie

Generatie Mixer: Jong en oud verbonden in fantasie

Jong en oud verbonden in fantasie. Dat is Generatie Mixer! Gedurende een aantal bijeenkomsten creëren basisschoolleerlingen en ouderen uit de wijk een fantasiewereld. Bijvoorbeeld een eiland dat nooit eerder is ontdekt. Wat is er allemaal te vinden op dat eiland? Wie leven daar? Middels speloefeningen, creatieve schrijfopdrachten, het bouwen van decors, muziek en allerlei verschillende kunstvormen, komt de wereld tot leven. Iedere deelnemer wordt zijn eigen verzonnen personage. In die samenleving waar alles mogelijk is, ervaren zij de gekste avonturen. 

“Kinderen dagen ouderen uit om nieuwe grenzen te verkennen en op speelse wijze verleiden ze hen om over hun eigen ‘schaamte’ heen te stappen… Iedereen, ongeacht leeftijd, heeft nog een kind in zich en als je dat aanboort, kunnen fantastische dingen gebeuren.” – oudere deelnemer Generatie Mixer

Aanleiding
In onze samenleving spelen diverse uitdagingen een rol: het aantal ouderen in de samenleving neemt toe, terwijl het aantal zorgmedewerkers afneemt. Het aantal leerkrachten in het basisonderwijs neemt af, terwijl het aantal werkende ouders toeneemt (en daarmee hun bijdrage op school afneemt). Dat we het samen moeten doen is iets wat steeds meer tot ons doordringt. Hoe we dit moeten doen is niet altijd voor de hand liggend of concreet.

Tegenover deze uitdagingen staan kansen. Ouderen blijven namelijk ook langer fit en vitaal. Deze ouderen kunnen en willen graag van betekenis zijn voor anderen, bijvoorbeeld voor basisscholen bij hen in de wijk. Op basisscholen is burgerschap een wettelijk verplichte leerlijn, waarin kinderen leren dat het van belang is om iets voor de maatschappij te betekenen, bijvoorbeeld omkijken naar ouderen die bij hen in de buurt wonen.  

De link tussen basisscholen en ouderen uit de wijk wordt nog niet vaak gelegd. Generatie Mixer biedt een kans om ouderen op een betekenisvolle en duurzame manier te betrekken bij de school. Uit onderzoek van Leyden Academy bleek dat kunstparticipatie goed oud worden kan bevorderen. Het biedt ouderen uitdaging, betekenisvolle verbinding en positieve gevoelens (zie voor meer info: http://www.kunstindezorg.com).

Een kunstproject als Generatie Mixer, waarbij kinderen en ouderen op een kunstzinnige manier samenwerken op de basisschool, biedt dus de perfecte kans om deze generaties met elkaar in contact te brengen en elkaar echt te leren kennen en waarderen. Zo ontstaat een win-win situatie voor zowel basisschoolleerlingen als lokale ouderen, als leerkrachten op school.

Doelstelling
Generatie Mixer streeft naar impact op zowel micro-, meso-, als macroniveau: kinderen, ouderen, leerkrachten en het landelijke basisonderwijs. Daartoe hebben we de volgende doelstellingen geformuleerd:  

  1. Het breed ontwikkelen van talenten van kinderen en ouderen
  2. Het bevorderen van sociale vaardigheden en mentaal welzijn van kinderen en ouderen
  3. Het verbinden van de basisschool met (ouderen uit) de wijk
  4. Deskundigheidsbevordering en inspiratie van leerkrachten binnen het basisonderwijs
  5. Een borgingstraject ontwikkelen voor een innovatieve onderwijsmethodiek die aansluit bij zowel het burgerschaps- als kunst- en cultuuronderwijs op de basisschool

Achtergrond
Generatie Mixer is gebaseerd op de lesmethode Imaginary Communities (vertaald: verzonnen samenlevingen), ontwikkeld, onderbouwd en onderzocht door Chol Theatre, een theatergezelschap uit Huddersfield, Engeland. In 2023 heeft 
Leyden Academy in samenwerking met Amphion Cultuurbedrijf, ondersteund door het Fonds voor Cultuurparticipatie en Jo Visser Fonds, Imaginary Communities naar Nederland gehaald en verder ontwikkeld door de methode geschikt te maken voor kinderen én ouderen. Dat werd Generatie Mixer. De eerste geslaagde pilot vond plaats op OBS Rozengaardsweide in Hengelo, Gelderland. Dat smaakt naar meer en op dit moment werken we bij Leyden Academy aan een verdere uitrol van het project binnen het Nederlandse basisonderwijs.  

De dramamethode
Imaginary Communities bestaat uit verschillende stappen, zodat deelnemers op een veilige, activerende manier worden meegenomen in het proces van opgaan in hun verzonnen wereld. Eerst worden ideeën verzameld. Dan wordt de wereld samen ontworpen: welke plekken zijn hier allemaal? Hierna veranderen deelnemers langzaam in personages die in die wereld leven. Vervolgens beleven die personages allerlei avonturen die zich afspelen in deze verzonnen wereld. De theaterdocenten begeleiden de deelnemers door allerlei verhalende strategieën toe te passen. Binnen de methode is veel ruimte voor eigen invulling van de kunstenaars en deelnemers. Zo kan er worden gevarieerd met kunstvormen en materialen, en komen ieders ideeën, talenten en verhalen aan bod.

Chol Theatre maakte een filmpje (3,12 min) over Imaginary Communities: 

Onderzoek en kennisdeling
Leyden Academy legt in dit project het proces vast en doet onderzoek; wat gebeurt er wanneer er bij ouderen en kinderen gelijktijdig een appel wordt gedaan op hun fantasie en creativiteit? Vragen die voor, tijdens en na het uitvoeren van de pilot worden gesteld zijn:

  • Wat is er voor nodig om deze methode te vertalen en werkbaar te maken in het Nederlandse cultuuronderwijs?
  • Hoe kunnen we deze methode verder ontwikkelen zodat deze geschikt wordt voor een intergenerationele doelgroep?
  • Hoe ervaren jong en oud het deelnemen aan de Generatie Mixer-workshops en wat voor effect heeft deze werkvorm op de intergenerationele interactie?
  • Hou zouden we deze methode breder kunnen uitrollen binnen Nederland en Engeland, zodat het inzetbaar wordt voor verschillende culturele organisaties ter bevordering van actieve intergenerationele cultuurparticipatie?

Om deze vragen te beantwoorden maken we gebruik van participatief actieonderzoek, dat onderdeel is van het promotietraject van Lieke de Kock. Zij is als onderzoeker nauw betrokken bij de projectleiding en uitvoering. Wil je meer weten over Generatie Mixer of over participatief achtieonderzoek? Neem contact op met Lieke de Kock.

Het project wordt mede mogelijk gemaakt door:

It takes a village to grow old

Sociale contacten en ontmoetingen in de buurt zijn van belang voor de mensen die er wonen. Veel mensen vinden het prettig om anderen in de openbare ruimte (niet thuis) te ontmoeten. Bijvoorbeeld voor het maken van een praatje of om elkaar iets te vragen. In het project ‘It takes a village to grow old’ proberen we met techniek (kunstmatige intelligentie) en kunstwerken het contact op straat te bevorderen.

Samen op ontdekkingsreis
Samen met de bewoners van de Vondel- en Helmersbuurt in Amsterdam is gekeken hoe de ontwikkeling van een plek ontmoetingen tussen mensen kan bevorderen. We hebben hierbij gekeken naar hoe kunstwerken in de wijk kunnen worden ingezet en naar de meerwaarde van kunstmatige intelligentie hierbij.

Om nabuurschap te ervaren, is het belangrijk om de mensen in de wijk te leren kennen. Dat kan door mensen regelmatig tegen te komen. Dit heet ‘publieke familiariteit’. De man uit de straat kom je ’s ochtends tegen als hij de hond uitlaat. De vrouw die vaak de eendjes voert, zie je tijdens een wandeling op het pleintje. Als je ze vaker ziet, herken je deze mensen als je buren. De plekken waar je andere mensen kan tegenkomen, zijn hiervoor belangrijk. Je moet je er fijn kunnen voelen. Kunst kan hierbij helpen. Het doel is om publieke familiariteit in de buurt te versterken. De weg om daar te komen, is nog niet bepaald. Doordat er burgerwetenschap wordt ingezet, kan de weg worden aangepast. Er zijn meerdere routes mogelijk, maar wat is een fijne weg?

Door de ogen van de bewoners
Door kunst kunnen verschillende generaties elkaar tegenkomen. Zo kan er verbinding ontstaan. Met muziek, geluiden of bewegende beelden, wordt kunst interactief. Daarbij kan interactieve kunst publieke familiariteit bevorderen. Hoe kan interactieve kunst in de wijk eruit zien? Samen met de bewoners gaan we op zoek naar het antwoord op die vraag, maar denk bijvoorbeeld aan:

  • Een interactief bankje nodigt je uit tot een ontmoeting. Kom je erbij zitten?
  • Mooie en inspirerende teksten kunnen met licht op verschillende plekken worden geprojecteerd.
  • Een route van interactieve kunst begeleid je door de buurt.
  • In een speeltuin voor senioren mag iedereen meedoen en spelen, of juist lekker toekijken.

Het buurtverhalenbankje
Uiteindelijk besloten de bewoners het idee van “het buurtverhalenbankje” te omarmen, een overdekt bankje dat uitnodigt om met elkaar een praatje aan te gaan en naar buurtverhalen te luisteren. Voor meer informatie over het eindresultaat kunt u terecht in de digitale versie van het Verhalenbankje. Hier vindt u meer informatie in beeld gebracht over hoe het bankje er uiteindelijk uitziet, welke rol AI heeft gekregen, waar het bankje is geplaatst en hoe het bankje wordt gebruikt.

Momenteel wordt er gewerkt aan een analyse en een artikel. We houden u op de hoogte. Benieuwd naar de start van het project? Lees hier het verslag!

Voor en door burgers
In It takes a village to grow old werken burgers verenigd in een burgerinitiatief, onderzoekers vanuit allerlei disciplines, architecten, experts op het gebied van artificiële intelligentie (AI), kunstenaars en cliëntenorganisaties samen aan innovatie om nabuurschap in de wijk te vergroten. Hoe dat in zijn werk gaat lees je in dit artikel in ICT&Health.

De looptijd van dit onderzoek was van 1 april 2022 tot en met 31 maart 2024, en werd mogelijk gemaakt door de ZonMw-call Citizen science 2021. Technische Universiteit Eindhoven is de penvoerder en Leyden Academy werkt mee in de uitvoering van het onderzoek in samenwerking met Stadsdorp VondelHelmersStichting Mantelzorg en DementieStichting WG KunstAlzheimer AmsterdamCliëntenbelang Amsterdam, West Ouder Wijzer, GoodGoodNotBad, Illi TV, Hogeschool van Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Huis van de Buurt de Klinker (Amstelring), het wijkteam en de Gemeente Amsterdam.