Auteur: leydenacademy

Hoe is het om ouder te worden in Amsterdam-Oost? Met die vraag gingen tien bewoners als co-onderzoekers met een fototoestel de wijk in om hun waarnemingen, hun wensen en gevoelens in beeld te brengen. Gisteren was de grote dag: in een overvolle Openbare Bibliotheek Amsterdam werden de foto’s aan het publiek onthuld.

Een leeg terras middenin de stad. Op een van de tafeltjes zit een reiger ongestoord voor zich uit te kijken. Op de achtergrond raast een auto voorbij. ‘Dapper’, vindt Zina (64 jaar), de maker van de foto.

Dapper worden!!!
Zina is een van de bewoners van Amsterdam-Oost die als co-onderzoeker met een fototoestel en een missie op pad is gegaan. Net als de andere oudere vrouwen die gisteren in de Openbare Bibliotheek aan het Javaplein hun foto’s onthulden, en die een bijzondere inkijk geven in het leven in de wijk, heeft Zina een migratieachtergrond. Vijfentwintig jaar lang zorgde de van oorsprong Russische boekhouder voor haar echtgenoot, een acrobaat van het staatscircus die door een ongeluk in een rolstoel belandde. Toen hij twee jaar geleden overleed, voelde het alsof ze niets meer omhanden had. ‘Ik was zo gewend voor mijn kinderen en echtgenoot te zorgen. Ik heb echt een paar maanden thuisgezeten en me somber gevoeld.’

Voor Zina was dat het moment om zelf dapper te zijn, net als de reiger op haar foto. Ze ging langs bij buurtcentra, begon met danslessen met wijkgenoten – ‘Ik voel me dertig jaar jonger’- en zocht vrijwilligerswerk. Bijna elke dag loopt ze met haar nieuwe hondje Bim, een Friese stabij, naar haar favoriete boom in het Oosterpark, waarvan de takken over het water hangen. ‘Daar kwam ik vaak met mijn echtgenoot, er liggen nog herinneringen. Als je met je rug tegen de boom staat, wordt het zicht van achteren geblokkeerd en kijk je uit over het water. Je voelt je er alleen met de natuur.’

Een eigen podium
De fototentoonstelling ‘Zinvol ouder worden in Amsterdam-Oost’ is een initiatief van Leyden Academy en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Zij wilden weten wat de ervaringen zijn van oudere burgers in wijken waar veel mensen wonen met een migratieachtergrond, en hoe zij staan ten opzichte van instituties.

‘Dit is een belangrijk moment’, vertelt Derya Uzun, onderzoeker bij Leyden Academy. ‘Voor het eerst hebben zij een podium om hun eigen verhaal te vertellen. Dat draagt bij aan empowerment. Maar het geeft ons ook inzicht in de zorgen van deze groep mensen, die zich vaak niet gehoord voelen. Zij vertellen ons met hun foto’s wat hen bezighoudt: het verwijderen van de tramhalte waardoor ze minder mobiel zijn, stijgende parkeerkosten, het beperkte winkelaanbod, de leegstand in de stad, maar ook veel gehoord: eenzaamheid. Je zou bijna het gevoel krijgen dat je niet oud mag worden.’

Van idee tot actieplan
Tijdens de fototentoonstelling in de Openbare Bibliotheek Amsterdam ging het publiek aan de hand van de tentoongestelde foto’s met elkaar in gesprek over het leven in de wijk. Een grote gemengde groep bewoners, wijkprofessionals, wijkagenten, (co)-onderzoekers en nieuwsgierige passanten wisselden ervaringen uit en gaven hun eigen kijk op ouder worden in de wijk, en wat er beter kan.

Daarmee is het project nog niet ten einde. In een volgende stap maken de wijkbewoners met hun gedeelde ervaringen een vertaalslag naar beleid. Samen met de betrokken onderzoekers stellen zij een actieplan op om de uitdagingen in hun buurt op de agenda te zetten en onder de aandacht te brengen bij de gemeente, welzijnsorganisaties en buurtcentra.

Wilt u meer weten over dit initiatief? Neem dan contact op met Derya Uzun, onderzoeker bij Leyden Academy.

Van 29 oktober tot 1 november 2023 vond de eerste mondiale Citizen Science for Health-conferentie plaats. Hierbij de registratie van de keynote “The Participatory Turn in Health Research. Its Roots, Methods, Ethics, Validity and Future” door professor dr. Tineke Abma.
Tineke Abma is directeur van de Leyden Academy of Vitality and Ageing en hoogleraar ‘Participatie van Ouderen’ bij de afdeling Volksgezondheid & Eerstelijnszorg in het Leids Universitair Medisch Centrum. Ze doet onderzoek naar thema’s als burger- en patiëntenparticipatie, participatief actieonderzoek, ethiek en diversiteit in de context van de gezondheidszorg.
De Engelstalige keynote is samengevat tot 20 minuten.

 

Gisterenmiddag was de fototentoonstelling ‘Zinvol ouder worden in Laak’ in Den Haag. In dit zogeheten photovoice project maakten zeven ouderen foto’s van hun leven. Zo ook de 63-jarige Lidia. “Ik probeer mensen met mijn foto’s en verhaal de ogen te open over het mantelzorgvak. Want dat is het. Maar dan zonder opleiding en zonder betaald te worden. Er wordt te makkelijk gedacht over mantelzorg. Het is zwemmen of verzuipen”, zo vertelde een geëmotioneerde Lidia. Doordat gedurende langere periode Lidia over haar eigen grenzen ging, heeft ze PTSS ontwikkeld. Ze probeert nu alles een plekje te geven, het zijn kleine stapjes en ze leeft met de dag. Hieronder vind je Lidia haar foto’s, die een afvoerputje weergeven en dat ze een schim van zichzelf is, en eigen verhaal.

Klootjesvolk
“Ik ben 4,5 jaar mantelzorger van mijn man geweest en van mijn zoon al 36 jaar. Hij is een pracht van een zoon, maar ik moet hem wel bezighouden. Hij is verstandelijk beperkt. Hij is 36, maar functioneert tussen nul en zeven.  Er is geen opleiding voor mantelzorger, dus je doet maar wat. De regels van de WMO zijn niet duidelijk. Alles moet je zelf regelen, je kan bij niemand terecht als je ergens tegenaan loopt. Je krijgt met dingen te maken die jou ‘klootjesvolk’ te boven gaan en dat vind ik niet kunnen. Zodra je iemand overlevert aan de gezondheidszorg, heb je als mantelzorger niks meer te vertellen. Dus je bent continu aan het vechten voor diegene die zorg behoeft. Ik draaide thuis een particulier verpleeghuis. Het heeft er ontzettend ingehakt. Ik heb nu al twee jaar nodig om daarvan te herstellen. Mantelzorgen is gewoon een vak. Ik heb een medische achtergrond, ik pik niet alles. Mensen uit te zorg zijn heel lastig, maar het is mijn man zijn redding geweest. Nu is het tijd om op te komen voor mezelf.”

Tijdens de fototentoonstelling bekeken de aanwezigen niet alleen de persoonlijke foto’s en lazen ze de verhalen daarbij, maar ging men ook met elkaar in gesprek over ouder worden in de wijk (stadsdeel Laak in Den Haag). De volgende stap is om de ervaringen in een grotere context, op beleidsniveau, te plaatsen.

Dit project is een initiatief van Leyden Academy en het Sociaal en Cultureel Planbureau. Met speciale dank aan Jay van Veelen, buurtsportcoach in Laak, voor het werven van deelnemers en het beschikbaar stellen van ruimte. Wilt u meer weten over dit initiatief? Neem dan contact op met Marleen Dohmen, onderzoeker bij Leyden Academy.

Bij dementie denken we vaak automatisch aan hogere leeftijdsgroepen, maar de ziekte treft ook jongere mensen. Het voornaamste verschil tussen deze twee groepen ligt in de levensfase waarin men getroffen wordt. Mensen met dementie op jonge leeftijd hebben vaak een zeer actieve rol in de maatschappij, bijvoorbeeld op het werk en in het gezin. Hierdoor ervaren zij andere problemen en hebben zij andere behoeften dan oudere mensen met dementie.
Daarom organiseert het Alzheimer Café Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest op donderdag 14 december een speciale avond met als thema ‘Dementie in het gezin’. Samen met Willy van der Kwaak en Edith de Jong, beiden lid van het expertiseteam jonge mensen met dementie van Marente, gaan we in gesprek over de unieke uitdagingen waarmee jonge mensen met dementie en hun families worden geconfronteerd. Er is volop gelegenheid tot vragen stellen.

Het Alzheimer Café Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest is een ontmoetingsplaats waar mensen met dementie, hun partners, familieleden en andere belangstellenden elkaar in een ongedwongen sfeer ontmoeten en ervaring kunnen uitwisselen. De doelstelling is voorlichting geven over dementie en de gevolgen ervan bespreekbaar maken.

De gespreksleiders Marleen Dohmen en Mandy Visser heten u op donderdag 14 december van harte welkom in SBO De Vlieger, Boerhaavelaan 298, 2334EZ te Leiden. De zaal is open om 19.00, aanmelden is niet nodig. Het programma start om 19.30 en duurt tot 21.00 uur. Tijdens de inloop en de pauze is er livemuziek. Het volledige jaarprogramma is te vinden op de website van het Alzheimer Café Leiden e.o. Voor informatie over dementie kunt u terecht op de websites dementie.nl en vilans.nl/kennis.

Ongeveer 24 tot 40 miljoen oudere Europeanen hebben moeite met het lezen en begrijpen van teksten. Dat leidt vaak tot lagere digitale vaardigheden, stress, onzekerheid en gezondheidsproblemen. Om die reden heeft Leyden Academy een speelse en interactieve cursus mede-ontwikkeld om laaggeletterden te ondersteunen bij goed en gezond ouder worden. De toolkit en de bijbehorende mini-training voor professionals en vrijwilligers die de cursus willen organiseren, werden gisteren in de Centrale Bibliotheek in Rotterdam gelanceerd tijdens een inspiratiebijeenkomst voor welzijnswerkers, taalaanbieders en beleidsmakers.

Spelenderwijs leren
Met plezier gezonder oud! is ontworpen als cursus van acht weken, bestaande uit wekelijkse bijeenkomsten van twee uur. Tijdens die bijeenkomsten leren de deelnemers op een laagdrempelige manier, aan de hand van interactieve spelkaarten, over onderwerpen die er voor hen toedoen: het ouder wordende lichaam, voeding, welbevinden, digitale vaardigheden en gehoord worden.
De cursus werd ontwikkeld volgens de principes meaningful play en collaborative learning. In het eerste geval staat het spelenderwijs leren van vaardigheden centraal, met als doel om op een leuke en plezierige manier kennis en ideeën op te doen. Die aanpak heeft een positief effect op het geheugen en herkenning, motorische vaardigheden, zelfvertrouwen en sociaal welzijn. Bij collaborative learning ligt de focus op groepsgericht leren, actief leren door betrokken te zijn en het versterken van sociale relaties, in de context van het alledaagse leven. 

“Laaggeletterde ouderen hebben vaak te maken gehad met teleurstellende leertrajecten. Ze zijn onderweg hun motivatie verloren. Het is belangrijk om te komen tot wat ze wel belangrijk vinden. Er zijn te weinig projecten die daarop inspelen.'” – Jolanda Lindenberg, onderzoeker Leyden Academy

Positieve reacties 
Eerder al werd de interactieve cursus op verschillende plekken in Europa getest. In totaal deden 200 deelnemers mee met de pilots, variërend in leeftijd van 53 tot bijna 100 jaar. Enkele deelnemers gaven aan minder druk te voelen en het makkelijker te vinden om dingen met elkaar te delen en uit te proberen. Ook voor de betrokken trainers was de pilot een veelbelovende ervaring. “Mensen komen al snel zelf met oplossingen door met elkaar te overleggen en hun ervaringen met elkaar te delen. Als begeleider hoef je vaak alleen het ritme te volgen”, aldus Rita Castela van AI9.PT uit Portugal.

“Er komt veel op je af als oudere. Tijdens de cursus heb ik geleerd zaken zowel geestelijk, mentaal als fysiek aan te pakken. Vooral het spelelement vond ik geweldig. Een nadeel was er ook: de cursus is te kort.” – Anita, deelnemer

Gratis lesmateriaal
Met plezier gezonder oud! is een samenwerking tussen Leyden Academy, Stichting Lezen en Schrijven, University of Copenhagen, University of Coimbra en AI9.PT, en wordt ondersteund door Erasmus+ (een programma van de Europese Unie). De gratis toolkit is te downloaden via de website van LOLit. Daar vind je behalve het cursusmateriaal ook een stapsgewijze mini-training voor zorgprofessionals die de cursus in hun organisatie willen toepassen.  

“Het bijzondere aan dit project is dat mensen het gevoel krijgen dat ze erbij horen, zich onderdeel voelen van de maatschappij, dat is ontroerend om te horen.’’ – Peter van Deursen, volwasseneducatie Erasmus+

Voor meer informatie over de cursus Met plezier gezonder oud! kunt u contact opnemen met onderzoeker Miriam Verhage.  

Wil je met jouw zorgorganisatie werken aan het verbeteren van de kwaliteit van zorg? En de ervaringen van cliënten, naasten en zorgprofessionals hiervoor inzetten? Dan vind je in het kennisdossier Verhalend leren en verbeteren, met daarin ook onze methode Ervaringen Centraal, onderbouwde methoden om hiermee aan de slag te gaan. Verhalen van cliënten, naasten en zorgprofessionals laten zien wat zij belangrijk vinden in de zorg en ondersteuning.

Kwaliteitsverbetering
In het verleden gebruikten organisaties vaak uitsluitend kwantitatieve methoden om inzicht te krijgen in kwaliteit van zorg. Denk hierbij aan vragenlijsten met meerkeuzevragen. Maar hiermee mis je de individuele verwachtingen, behoeften en wensen. Ook wordt niet duidelijk welke verhalen achter een bepaalde score zitten. De laatste jaren worden verhalen steeds vaker gebruikt voor leren en verbeteren in de zorg. Waar zijn cliënten, naasten en zorgprofessionals tevreden over en wat kan er beter? Deze verhalen worden vastgelegd, besproken en ingezet voor het verbeteren van kwaliteit van leven, zorg en de zorgrelatie. Verhalende methoden kunnen gebruikt worden voor het ophalen van ervaringen. De gedeelde ervaringen kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt bij een reflectiebijeenkomst, waarbij er ruimte is voor verschillende perspectieven. Vervolgens worden de verhalen naar verbeteracties vertaald.

Verschillende methodes
Er zijn verschillende manieren om in het verpleeghuis met verhalend leren en verbeteren aan de slag te gaan. Het kennisdossier richt zich op onderbouwde methoden die verhalen een volwaardige plek geven in de uitvoering, verbetering, beleidsvorming en verantwoording van de zorg. De verhalen kunnen worden ingezet voor het team, op een locatie, voor de gehele zorgorganisatie of voor een individuele cliënt. Naast het verbeteren van de kwaliteit van zorg, kan een zorgorganisatie de uitkomsten ook gebruiken bij de verantwoording aan het zorgkantoor. Kies in het overzicht van methoden welke methode past bij jou, je team en jullie organisatie.

Het kennisdossier Verhalend leren en verbeteren wordt uitgevoerd door Leyden Academy, Vilans, Maastricht University, Erasmus University Rotterdam en Tilburg University in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 

Vanmiddag vierden we het vijftienjarig bestaan van Leyden Academy on Vitality and Ageing. Sinds de oprichting op 11 november 2008 is de missie onveranderd: namelijk, het verbeteren van de kwaliteit van leven van oudere mensen. Samen met samenwerkingspartners en onze doelgroep maakt het team van Leyden Academy zich sterk voor een samenleving waarin de kwaliteiten van jong en oud op waarde worden geschat en mensen zich tot op hoge leeftijd uitgenodigd voelen mee te doen.

Jubileumjaar
Dit jubileumjaar is een bijzonder jaar, met in juni de benoeming van Tineke Abma tot bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie aan de Universiteit van Leiden, een symposium, een dansworkshop en een tentoonstelling. Dit alles stond in het teken van The art of belonging. Want het belang van meedoen voor ouderen draagt niet alleen bij aan hun welbevinden maar is omgekeerd een groot ‘geschenk’ voor onze samenleving. Verder hebben we in september een speciale editie van de Vitality walk georganiseerd. Maar liefst zestig enthousiaste wandelaars namen hieraan deel, onder begeleiding van gidsen van OpStep Leiden. Als afsluiting vierden we vanmiddag een verjaardagsfeestje bij Galerie Café Leidse Lente. Medewerkers, samenwerkingspartners en een gezellige groep ouderen hebben geproost en gedanst op muziek uit de oude doos van Plaatjes vullen Gaatjes. Ook onthulde Julius Terpstra, wethouder Bouwen, Wonen, Welzijn, het nieuwe ‘gezicht’ van Leyden Academy. Het portret van de 77-jarige Aad van der Linden zal een jaar lang onze communicatie-uitingen sieren. Lees hier Aad zijn verhaal.

Hoogtepunten
Enkele hoogtepunten van de afgelopen vijftien jaar waren:

• De jaarlijkse executive leergang voor zorgbestuurders biedt inspiratie en inhoudelijke verdieping op het gebied van betekenisvol langer leven en goede zorg voor ouderen. In januari gaat de veertiende editie van start.
• De omschakeling naar meer persoonsgerichte zorg heeft in veel Nederlandse verpleeghuizen bijgedragen aan liefdevolle zorg voor bewoners én aan het werkplezier van de medewerkers.
• Silver Starters: in dit gratis online leerprogramma dat we samen met Ageon hebben mogelijk gemaakt, krijgen zogeheten ‘olderpeneurs’, met behulp van coaching, de basis om hun idee om te zetten in een eigen bedrijf.
• Op ongeveer veertig locaties verspreid door Nederland zijn Vitality clubs. Samen bewegen in de buitenlucht draagt immers bij aan de vitaliteit van ouderen, zowel fysiek als sociaal. Inmiddels zijn de Vitality clubs opgenomen als erkende beweeginterventie.
• Kunst in de zorg: participatief actieonderzoek naar de impact van kunst in de zorg voor ouderen. Het bewijs dat kunst plezier, positiviteit en diepgaand contact brengt, en dat het uitdaagt.
• Voor ouderen met een migratieachtergrond verrichten we diverse onderzoeken, onder andere op het gebied van zorg en welzijn, digitale vaardigheid, sociale verbondenheid en veerkracht.
• Vanuit het actieprogramma ‘Een tegen eenzaamheid’ van het ministerie van VWS en in opdracht van ZonMw, hebben we kennis vergaard uit diverse initiatieven en projecten die zich richten op het verminderen van eenzaamheid bij oudere mensen.
• Samen met vijftigplussers die laaggeletterdheid zijn, is de cursus Met plezier gezonder oud! Relevante thema’s over goed ouder worden komen op een laagdrempelige manier aan bod en tegelijkertijd worden de lees- en digitale vaardigheden vergroot.

Vooruitkijkend
Ook de komende jaren zal Leyden Academy bijdragen aan vele mooie initiatieven, waaronder Zorg voor de buurtvisites van stichting Thuis Voelen. Gemeenten zijn vanaf 2024 verplicht een woonzorgvisie op te stellen. Zorg voor de buurtvisites helpen om de vertaalslag van visie naar praktijk te maken. Het onderwerp seksualiteit en intimiteit is een belangrijk onderdeel in het leven en van het emotioneel welzijn. Toch weten we onvoldoende over hoe thuiswonende mensen van zestig jaar en ouder over het onderwerp denken en hoe zij hun eigen seksualiteit en intimiteit ervaren. Verder vertellen in een literair en intergenerationeel project met stichting Watershed jongeren en ouderen elkaars verhalen.

Met vijftien jaar aan ervaring en toewijding spelen we samen met onze relaties een belangrijke rol in het verbeteren van het welzijn van ouderen. De komende jaren blijven we ouderen ondersteunen in het behouden van hun vitaliteit, het vinden van betekenis in hun leven en het versterken van hun verbondenheid met anderen. Gezamenlijk kunnen we een positieve bijdrage leveren aan een meer inclusieve en zorgzame samenleving voor ouderen!

Op 11 november bestaat Leyden Academy vijftien jaar. Ieder jaar onthullen we op onze verjaardag een nieuw ‘gezicht’ dat een jaar lang onze website, sociale media-accounts en diverse communicatiemiddelen siert. Voor dit jaar stellen we met veel plezier Aad van der Linden aan u voor. Aad is 77 jaar en woont met zijn vrouw Nel in Noordwijkerhout. Ze hebben twee kinderen, dochter Mona en zoon Remco. Aads levensverhaal is er een van vallen en opstaan.

Schouder eronder en gaan
Aad leerde als kind al dat niets vanzelf komt en dat je hard moet werken. Als hij vijftien jaar is, overlijdt zijn vader. Zijn moeder blijft achter met zes zonen, drie dochters en een bollenbedrijf. Als gevolg hiervan heeft Aad weinig opleiding gehad. Vervolgens rolde hij zijn leven lang in beroepen waar hij geen ervaring in of kennis over had. Schouders eronder en extra stappen zetten, dat is kenmerkend voor Aads aanpak. Hij klom dan ook gestaag op in de 34 jaar dat hij in een groot aannemersbedrijf werkte. Helaas betekende een terugkerende tumor in zijn hoofd het einde van dat dienstverband. Aad was toen 59 jaar.

De kracht van een openhartig gesprek
Naast de fysieke klachten en het functieverlies dat de tumor met zich meebracht, ging Aad bijna 25 jaar gebukt onder schuldgevoelens. Door een zwaar ongeluk, buiten zijn schuld, liet iemand het leven. Hij kon dit verdriet pas een plek geven na een openhartig gesprek met zijn zoon tijdens een roadtrip naar Ibiza en enkele daaruit voortvloeiende EMDR-sessies. Tijdens die reis naar Ibiza plaatste zoonlief een foto van zijn vader op Facebook. Het was het startpunt van een nieuwe loopbaan: vader en zoon werden benaderd voor een fotoshoot. Hierna volgden meerdere duo-opdrachten. Aad kijkt met veel plezier terug op de vijf jaar (van zijn 70^e tot zijn 75^e) dat ze samen de wereld over toerden. Een van zijn mooiste herinneringen uit die tijd is de modeshow die hij als EMDR-ambassadeur met zijn zoon in Australia liep. Ook had Aad internationale shoots zonder zijn zoon. Dat hij geen Engels spreekt, maakte daarbij niets uit. Met handen en voeten kwam hij er wel uit.

Respect voor mantelzorgers
Nadat zijn vrouw Nel in 2021 de diagnose dementie kreeg, stopte Aad met het modellenwerk. “Haar dementie is nog in een redelijk vroeg stadium. Maar ons leven staat op zijn kop. Ik ben nu full-time mantelzorger. Natuurlijk doe ik dat met liefde, maar het is zwaar en emotioneel.” aldus Aad. Aads leven getuigt van veerkracht, wij hebben veel respect voor hem. Het komend jaar staat hij daarvoor symbool, én voor mantelzorgers in Nederland. Hulde aan hen allen!

Meer over Aad kunt u horen op de podcast nr. 4 van de serie Toen & Nu die, in opdracht van het Jo Visser fonds is gemaakt.

De foto is gemaakt door fotograaf Henk Aschman. Bekijk onze eerdere ‘gezichten’ in de portrettengalerij.

Sociale cohesie is een dominant begrip dat vaak op de voorgrond staat en als leidraad wordt gebruikt in discussies over gemeenschappen en maatschappelijke dynamiek. Wat betekent sociale cohesie? Is er een concrete definitie en wat kunnen we hiermee? Marlou Schrover geeft antwoord op deze vragen. Zij is historicus en verbonden aan Leiden Universiteit als hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis en projectleider van het project Dilemmas of Doing Diversity. Dat project maakt deel uit van de Nationale Wetenschap Agenda, waarbij sociaal cohesie een centraal thema is.

Kunt u uitleggen wat het concept sociale cohesie inhoudt?
“Het is interessant dat het begrip sociale cohesie door heel veel academici, politici, beleidsmakers, journalisten en anderen wordt gebruikt, maar dat het zelden wordt gedefinieerd. Als het wel wordt gedefinieerd, lopen de definities uiteen. Onder andere, er is een, veelal impliciete, aanname dat ‘we’ wel weten wat ermee wordt bedoeld – samenhang in de samenleving of zoiets – maar het is niet duidelijk hoe dat moet worden gemeten. Hoeveel interactie moet er zijn tussen mensen voordat er van sociale cohesie wordt gesproken? En volstaat het dat ik mijn buren ken, of moet ik met mijn buren iets organiseren en deelnemen aan buurtactiviteiten? Sociale cohesie wordt meestal als iets goeds gezien, terwijl er ook sprake kan zijn van een grote samenhang die niet als positief wordt gezien. Dat heeft dan te maken met houdingen ten aanzien van schooluitval, criminaliteit of werkloosheid. Een hechte buurt kan ook een slechte buurt zijn.”

“Het is niet mogelijk om simpelweg aan te geven wat sociale cohesie is”

U zegt dat de aanname dat ‘we’ wel weten wat met sociale cohesie wordt bedoeld niet die enige aanname is. Over welke andere aannames gaat het?
“Er zijn nog vier aannames wanneer het om sociale cohesie gaat. Ten eerste, is er het idee dat overheden sociale cohesie via beleid kunnen bevorderen door bijvoorbeeld subsidies en voorlichting. Het is onduidelijk of dat beleid effect heeft (gehad). Beleidseffecten zijn net als sociale cohesie heel moeilijk te meten. Ten tweede is er de aanname dat een gebrek aan sociale cohesie vooral een probleem is voor de lagere sociale klasse. Die zouden, zo luidt de veronderstelling, baat hebben bij (buurtgebonden) contacten wanneer het gaat om het vinden van werk en onderlinge steun. Een gebrek aan sociale cohesie wordt dan geduid als een klassenprobleem. Ten derde is er, sinds ongeveer de jaren tachtig de aanname dat een ‘te grote’ etnische diversiteit leidt tot een geringe sociale cohesie. Die aanname stoelt op Amerikaans onderzoek waarvan het de vraag is of het voor Nederland opgaat en waarbij ook in de VS door tal van onderzoekers vraagtekens zijn geplaatst. Desondanks wordt het idee dat ‘teveel’ etnische diversiteit leidt tot geringe cohesie nog steeds breed gedeeld. Ten vierde is er de aanname dat sociale cohesie afneemt. Het interessante is dat die aanname reeds decennialang wordt gemaakt. De afname van sociale cohesie wordt als een hedendaags probleem neergezet en dat al tientallen jaren.”

Welke rol speelt sociale cohesie binnen uw project en hoe gebruikt u het zelf?
“Sociale cohesie is een kernbegrip binnen het project. We kijken vooral naar wie zegt dat sociale cohesie een probleem is, voor wie het een probleem is, wie of wat de oorzaak van het probleem is en wie een oplossing moet bieden. We kijken dus naar het problematiseren van sociale cohesie. Daarmee vermijden we de valkuilen van het meten van sociale cohesie of de uitkomsten van beleid.”

Nina Conkova
Onderzoeker bij Leyden Academy

Dit interview is verschenen op NieuwWij.

Vijf dames en een heer van zekere leeftijd, zes onderzoekers van Leyden Academy en één Artist-in-Residence vormen een bont ensemble genaamd het Theatraal Onderzoek Participatie (oftewel TOP)-team. Zij stapten in een lege, onbekende ruimte, waarin niets bepaald en alles mogelijk was. Samen onderzochten zij op theatrale wijze wat ouder worden en vitaliteit voor hen betekent. Zij gebruikten zichzelf en elkaar als onderzoeks- en expressie-instrument. Gisterenavond was in Leiden de afsluiting van deze samenwerking.

“De groep heeft mij erg geholpen, het was een voorrecht mee te mogen doen.” – deelnemer Rita (84 jaar)

Vanuit het ongewisse
Door het loslaten van vormen, verwachtingen en kaders ontstond een natuurlijk en verbindend proces. Naast de onzekerheid en het ongewisse dat ontstond, bracht het ook inzicht en kansen, aldus de deelnemers. De voorstelling ‘Spiegelingen’ was een combinatie van improvisatie, met hier en daar een rode draad. Centraal stond een boom, die je water geeft en die groeit. Door samen te leven en te leren ben je niet meer een boom maar een bos, zoals iemand uit het publiek zo mooi verwoordde.

“Mooi! Je ziet dat persoonlijke worstelingen ruimte bieden voor interpretatie.” – hoogleraar Tineke Abma

Ontstaat inzicht
Een mooi fragment was het openmaken van de post. De 73-jarige Lizette en de 32-jarige Lieke hebben beiden een kaart ontvangen. Lizette een rouwkaart en Lieke een geboortekaartje. Dit roept verschillende emoties bij hen op. Ze gaan bij de boom zitten en delen hun gevoelens met elkaar. Zo zegt Lizette dat haar leven tegenwoordig lijkt te bestaan uit het nemen van afscheid en vraagt Lieke zich af wat het leven voor haar in petto heeft en geeft ze aan toch wel bang te zijn alleen te blijven. Vervolgens stelt Lizette voor om 90 seconden stil te zijn, wie weet brengt het inzicht. Die 90 seconden gaf het publiek ook inzicht in hun eigen leven.

“Het was erg uitnodigend. Ik had de behoefte iets te zeggen en mee te doen.” – iemand uit het publiek

Benieuwd naar het proces dat aan de voorstelling voorafging? Lees dan het verslag van de Artist-in-Residence Marjolein Baars.
Meer weten over het doen van theatraal en participatief onderzoek? Neem dan contact op met Lieke de Kock.