Deze toelichting hoort bij de rubriek ‘Ontpillen met dr. David’ in Zin magazine, september 2016, met als onderwerp ouderdomssuiker (diabetes type 2). Bekijk hier de andere onderwerpen die in Ontpillen aan bod kwamen.
Verantwoording en achtergrondinformatie
In een groot onderzoek enkele jaren geleden werd bij willekeurige Nederlanders op straat de bloedsuikerspiegel gemeten. Een kwart van de mensen bleek suikerziekte (diabetes) te hebben, zonder het zelf te weten.1 Naast de 800.000 diabetici in Nederland zijn er dus nog eens 200.000 mensen die suikerziekte hebben, maar het niet weten. Bij de 1 miljoen Nederlanders2 met suikerziekte gaat het in 90% van de gevallen om diabetes type 2 of ‘ouderdomssuiker’. De voorspelling is dat het aantal mensen met diabetes in Nederland verder zal stijgen.
Wat is het probleem?
Na het eten worden de suikers (glucose) opgenomen in het bloed en stijgt de bloedsuikerspiegel. De alvleesklier maakt dan het hormoon insuline aan, dat ervoor zorgt dat de suiker in de lever en de spieren wordt opgenomen en de bloedsuikerspiegel weer daalt.
Er zijn 2 vormen van suikerziekte of diabetes. Bij diabetes type 1 maakt het afweersysteem van het lichaam een vergissing en valt het de cellen aan die in de alvleesklier insuline maken. Diabetes type 1 begint meestal op jonge leeftijd. Omdat het lichaam geen insuline meer aanmaakt, moeten mensen met diabetes type 1 zelf insuline spuiten. Bij diabetes type 2 of ‘ouderdomssuiker’ maakt het lichaam nog wel insuline aan, maar is het probleem dat de cellen in lever en spieren niet meer reageren op de insuline (insulineresistentie), waardoor de suiker niet goed wordt opgenomen en de bloedsuikerspiegel hoog blijft. Het exacte mechanisme waardoor deze insulineresistentie ontstaat is onduidelijk, maar weinig beweging en overgewicht spelen een centrale rol.
Van de 60-plussers heeft 30% pre-diabetes. Pre-diabetes is een toestand waarbij het lichaam de glucose minder goed kan verwerken, wat je kunt zien aan licht verhoogde bloedsuikers en een verminderde glucosetolerantie. Glucosetolerantie kun je meten met een proef waarbij je een gestandaardiseerde hoeveelheid suikerwater drinkt en vervolgens op gezette tijden de bloedsuiker meet. Minstens een derde van de mensen met pre-diabetes ontwikkelt binnen een periode van 6 jaar diabetes type 2.3
In 2025 zijn er naar verwachting 1,3 miljoen Nederlanders met gediagnosticeerde diabetes.4 Ruim de helft van deze stijging komt door een toename in overgewicht, een kwart door de vergrijzing en de rest door betere opsporingsmethoden. 5 In de Verenigde Staten is overgewicht een nog groter probleem, al lijken wij langzaam de Amerikaanse cijfers achterna te gaan. Het Center for Disease Control and Prevention verwacht dat in 2050 één op de drie Amerikaanse volwassenen lijdt aan suikerziekte.
Wat merk je ervan?
Op de korte termijn merken mensen met diabetes dat ze veel moeten plassen. Diabetes mellitus betekent letterlijk ‘honingzoete doorstroom’. Het lichaam voert de suiker af via de urine, die daardoor zoet is en dat onttrekt veel water aan het lichaam. Hierdoor hebben mensen met onbehandelde suikerziekte ook veel dorst. Omdat de cellen geen glucose krijgen voel je je moe, en wil het lichaam veel eten. Omdat je veel suiker verliest via de urine kan het zijn dat je afvalt.
Op de lange termijn geeft suikerziekte veel verschillende klachten. Een hoge bloedsuikerspiegel is schadelijk voor de vaatwand. Beschadigde bloedvaten kunnen voor ernstige complicaties zorgen in verschillende organen, met name in de nieren, ogen, zenuwen en het hart. Ook kunnen mensen met suikerziekten door hun slechte doorbloeding last krijgen van slecht genezende wonden, aan bijvoorbeeld de voeten. Omdat alle weefsels last hebben, gaan verschillende systemen minder goed functioneren waardoor mensen met diabetes een hogere kans hebben op depressie, infecties, verschillende vormen van kanker en een 2 keer hoger risico op de ziekte van Alzheimer.6,7 De levensverwachting van mensen met diabetes is lager. Wie op zijn 65e diabetes type 2 krijgt, leeft ongeveer 5 jaar korter.8
Wat doet de dokter?
Als de huisarts diabetes type 2 vaststelt, zal hij of zij eerst adviezen geven over voeding, beweging en leefstijl. Als de bloedsuikers daarna niet verbeteren, worden pillen voorgeschreven. In eerste instantie meestal Metformine, eventueel aangevuld met een SU-derivaat zoals Gliclazide. De huisarts streeft naar een nuchtere bloedsuikerspiegel tussen de 4,5 en de 8 mmol/l en een bloedsuikerspiegel die 2 uur na de maaltijd onder de 9 mmol/l is. Als dat met bloedsuikerverlagende pillen niet lukt, kan de huisarts als derde stap nog insuline voorschrijven die de patiënt zelf moet toedienen. Helaas werkt insuline bij diabetes type 2 niet zo goed, omdat het probleem juist is dat lever en spieren niet goed meer op insuline reageren.
De huisarts kan ter controle ook de Hba1c laten meten, dat is het percentage hemoglobine in het bloed waar suikermoleculen aan vastgeplakt zitten. Deze maat geeft een indruk van de gemiddelde bloedsuikers van de weken voorafgaand aan de test.
Bijna 700.000 Nederlanders krijgen pillen die de bloedsuikerspiegel verlagen, sommigen krijgen er meer dan één, in totaal gaat het om bijna een miljoen pillen per dag. Ongeveer 170.000 mensen met diabetes type 2 spuiten insuline. De pillen en insuline zijn niet ongevaarlijk. Als je teveel bloedsuikerverlagende middelen toedient en niet goed eet, krijg je een te lage bloedsuiker en kun je duizelig worden, vallen of zelfs in coma raken.
Wat kun je zelf doen?
Meer bewegen
Beginnende diabetes type 2 is te genezen. Je kunt nog jaren langer met normale bloedsuikers leven zonder pillen, als je flink meer gaat bewegen. Ook als je niet afvalt krijg je meer spierweefsel en neemt de gevoeligheid van je weefsels voor insuline sterk toe.[9]
Bewegen is ook belangrijk voor de 750.000 Nederlanders met pre-diabetes. In een Nederlands onderzoek reduceerde regelmatige beweging het risico op diabetes type 2 met ruim 30%.10 In verschillende buitenlandse onderzoeken is een gemiddelde risicoreductie van bijna 60% gevonden.11,12 Beweging gericht op uithoudingsvermogen (zoals hardlopen, fietsen en cardiofitness) heeft een positiever effect op de bloedsuikers dan programma’s gericht op kracht.[13]
Hoewel bewegen gunstige effecten op diabetes type 2 laat zien, moet de patiënt dit wel volhouden. De effecten van kortdurende interventies voor diabetes type 2-patiënten ebben snel weg als de interventie ophoudt.14,15 Verschillende onderzoeken laten zien dat het geven van bewegingsadvies alléén, dus zonder daadwerkelijke begeleiding, geen duurzaam effect heeft op de gemiddelde bloedsuikerspiegels. Een combinatie van advies en begeleiding heeft wel effect.16
Gezond gewicht
Ook afvallen helpt, want zo is er relatief meer insuline voor de cellen die overblijven. Een gezond gewicht is belangrijk om diabetes type 2 te voorkomen. Soms gaat een gering gewichtsverlies al gepaard met gezondheidswinst. Mensen met overgewicht die 5% van hun gewicht verliezen, verlagen het risico op diabetes type 2 met meer dan 50%.[17]
Voor mensen die al diabetes type 2 hebben is een gezond gewicht ook belangrijk. Een systematische review toont over het algemeen gunstige effecten op bloedsuikerspiegels en HbA1c aan .18
Minder suiker(dranken)
Je bloedsuikerspiegel blijft lager als je niet veel suikerrijke producten eet. Vloeibare suikerproducten zoals frisdrank en vruchtensap worden heel snel opgenomen en zijn minder gezond.
De Cochrane Collaboration, die geldt als de hoogste medische autoriteit voor de interpretatie van medisch onderzoek, concludeert dat er nog onvoldoende bewijs is dat dieet zinvol is voor mensen met diabetes type 2. 19 Er zijn wel veel onderzoeken die aantonen dat het volgen van een dieet met producten met een lage glycemische belasting of index, met suikers die langzaam worden opgenomen, gunstig is voor mensen met diabetes. 20 Denk bijvoorbeeld aan volkorenproducten en peulvruchten. In een onderzoek waarin alle diëten die niet tot gewichtsverlies leiden werden bekeken vond voor 3 diëten bewijs dat de mensen een lager HBa1c kregen; namelijk een dieet met een lage glycemische index, een veganistisch dieet en een mediterraan dieet.21
Stop met roken!
Van roken krijg je diabetes type 2. Zware rokers (meer dan 20 sigaretten per dag) hebben een 60% hoger risico op diabetes type 2, milde rokers hebben een 30% hoger risico.22
Beter staan dan zitten
In een systematische analyse van 18 verschillende onderzoeken blijken mensen met een zittende leefstijl ongeveer 2 keer zoveel risico te hebben op diabetes type 2 als mensen met een actieve leefstijl.23 Een ander onderzoek toont aan dat mensen die na de lunch staan, lagere bloedsuikerpieken hebben dan mensen die na de lunch zitten.24 Door te staan gebruik je de grote spiergroepen van je benen. Hierdoor wordt bloed naar de spieren geleid in plaats van naar de darmen, waardoor de suikers minder snel worden opgenomen. Tegelijkertijd gebruiken de spieren een deel van de opgenomen suikers direct.
Matig met alcohol
Matige alcoholconsumptie (1 à 2 glazen) vermindert het risico op diabetes type 2 in verschillende onderzoeken met 13 tot 30%.25,26,27
Voedingssupplementen
Er zijn veel onderzoeken gedaan naar voedingssupplementen bij diabetes type 2, maar er is geen bewijs gevonden voor een gunstig effect van uiteenlopende stoffen als omega-3-vetzuren,28 vitamine E,29 zink,30 vanadium31 of chroom.32 Ook is er geen bewezen werkzaamheid voor fenegriek, bittermeloen, kaneel, tindola en rouwbandgember (2 in Azië populaire voedingsmiddelen bij suikerziekte).33
Koffie
Bij een meta-analyse van meer dan 28 onderzoeken waarin in totaal meer dan een miljoen mensen werden gevolgd en 45.000 mensen uiteindelijk diabetes type 2 ontwikkelden, werd fraai aangetoond hoe het risico op het krijgen van diabetes type 2 lager was met elke kop koffie die werd gedronken (zonder suiker uiteraard). Vergeleken met mensen die geen koffie dronken, hadden mensen die één kop koffie dronken een 8% lager risico, bij 2 koppen was dat 15%, bij 3 koppen 21%, bij 4 koppen 25%, bij 5 koppen 29% en bij 6 koppen 33% lager.34 Ook andere onderzoeken vonden vergelijkbare effecten van koffie op het krijgen van suikerziekte.35 Hoewel koffie drinken dus kan helpen om diabetes type 2 te voorkomen, heeft het bij mensen die al suikerziekte hebben geen bewezen nuttige werking, het kan de bloedsuikerspiegel zelfs enigszins verstoren.36
Hoe hou je een gezonde leefstijl vol?
Afvallen, gezonder eten, meer bewegen… we weten dat dit goed voor ons is, maar het is zo moeilijk vol te houden. Herkenbaar? Bij Leyden Academy geloven we niet in dieetboeken en sportschoolabonnementen, maar in kleine aanpassingen in de omgeving die ervoor zorgen dat u onbewust gezondere en actievere keuzes maakt. Elke dag opnieuw. Zo zal je met een kleiner servies minder calorieën gebruiken, terwijl je je even voldaan voelt. Neem een hond en je komt vanzelf aan de dagelijkse lichaamsbeweging, en doet ook nog eens sociale contacten op – ook heel gezond. Een stappenteller aan je pols of op je smartphone zal je motiveren om meer kilometers te lopen.
Meer achtergronden en praktische tips zijn te vinden in het boek Oud worden in de praktijk – Laat de omgeving het werk doen van David van Bodegom en Rudi Westendorp.37
Ten slotte…
Hoe lager de bloedsuikerspiegel, hoe later de complicaties van suikerziekte optreden.38 De hierboven beschreven leefstijlaanpassingen kunnen daarbij helpen. Wellicht lukt het sommigen zelfs om van de insuline of van één of twee pillen af te komen. Er staan ook veel informatie en goede adviezen over suikerziekte op Thuisarts. 39 Sowieso geldt: stop nooit zomaar met voorgeschreven medicatie, raadpleeg altijd eerst uw huisarts!
Referenties
[1] Blokstra A, Vissink P, Venmans LMAJ, et al. Nederland de Maat Genomen, 2009-2010. Monitoring van risicofactoren in de algemene bevolking. Bilthoven: RIVM, 260152001/2011.
[2] http://www.volksgezondheidenzorg.info.
[3] Poortvliet MC, Schrijvers CTM, Baan CA. Diabetes in Nederland. Omvang, risicofactoren en gevolgen, nu en in de toekomst. RIVM 2007.
[4] Baan CA, Schoemaker CG, Jacobs-van der Bruggen MAM, et al. Diabetes tot 2025, preventie en zorg in samenhang. Bilthoven: RIVM, 2009.
[5] http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/260322004.pdf.
[6] Exalto LG, Whitmer RA, Kappele LJ, et al. An update on type 2 diabetes, vascular dementia and Alzheimer’s disease. Exp Gerontol 2012;47:858-64.
[7] Campbell PT, Newton CC, Patel AV, et al. Diabetes and cause-specific mortality in a prospective cohort of one million U.S. adults. Diabetes Care 2012;35:1835-44.
[8] Poortvliet MC, Schrijvers CTM, Baan CA. Diabetes in Nederland. Omvang, risicofacto- ren en gevolgen, nu en in de toekomst. Bilthoven: RIVM, 260322001/2007.
[9] Thomas D, Elliott EJ, Naughton GA. Exercise for type 2 diabetes mellitus. Cochrane Database of Systematic Reviews 2006, Issue 3. Art. No.: CD002968. DOI: 10.1002/14651858.CD002968.pub2.
[10] Roumen C, Corpeleijn E, Feskens E, et al. implementation of the Study of Lifestyle Intervention Maastricht (SLIM): from research to practice. SLIM discussion symposium. Maastricht: Universiteit Maastricht, 2007, p. 377-84.
[11] Knowler WC, Barrett-Connor E, Fowler SE, et al. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin. Diabetes Prevention Program Research Group. N Engl J Med2002;346:393-403.
[12] Lindstrom J, Louheranta A, Mannelin M, et al. The Finnish Diabetes Prevention Study (DPS): Lifestyle intervention and 3-year results on diet and physical activity. Diabetes Care 2006;26:3230-6.
[13] Yang Z1, Scott CA, Mao C, et al. Resistance exercise versus aerobic exercise for type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Sports Med 2014;44(4):487-99. DOI: 10.1007/s40279-013-0128-8.
[14] Little P, Dorward M, Gralton S, Hammerton L, et al. A randomised controlled trial of three pragmatic approaches to initiate increased physical activity in sedentary patients with risk factors for cardiovascular disease. Br J Gen Pract 2004;54:189-95.
[15] Dunstan DW, Daly RM, Owen N, et al. Home-based resistance training is not sufficient to maintain improved glycemic control following supervised training in older individuals with type 2 diabetes. Diabetes Care 2005;28:3-9.
[16] Umpierre D, Ribeiro PA, Kramer CK, et al. Physical activity advice only or structured exercise training and association with HbA1c levels in type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2011;305:1790-9.
[17] https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-diabetes-mellitus-type-2.
[18] De las Souto-Gallardo M, Bacardi GM, Jimenez CA. Effect of weight loss on metabolic control in people with type 2 diabetes mellitus: systematic review. Nutr Hosp 2011;26:1242-9.
[19] Nield L, Moore H, Hooper L, et al. Dietary advice for treatment of type 2 diabetes mellitus in adults. Cochrane Database of Systematic Reviews 2007, Issue 3. Art. No.: CD004097. DOI: 10.1002/14651858.CD004097.pub4.
[20] Thomas D, Elliott EJ. Low glycaemic index, or low glycaemic load, diets for diabetes mellitus. Cochrane Database of Systematic Reviews 2009, Issue 1. Art. No.: CD006296. DOI: 10.1002/14651858.CD006296.pub2.
[21] Emadian A, Andrews RC, England CY, et al. The effect of macronutrients on glycaemic control: a systematic review of dietary randomised controlled trials in overweight and obese adults with type 2 diabetes in which there was no difference in weight loss between treatment groups. Br J Nutr 2015;114(10):1656-66. DOI: 10.1017/S0007114515003475.
[22] Willi C, Bodenmann P, Ghali WA, et al. Active smoking and the risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2007;298:2654-64.
[23] Wilmot EG, Edwardson CL, Achana FA, et al. Sedentary time in adults and the association with diabetes, cardiovascular disease and death: systematic review and meta-analysis. Diabetologia 2012;55:2895-905.
[24] Dunstan DW, Kingwell BA, Larsen R, et al. Breaking Up Prolonged Sitting Reduces Postprandial Glucose and Insulin Responses. Diabetes Care 2012;35(5):976-983. DOI: 10.2337/dc11-1931.
[25] Pietraszek A, Gregersen S, Hermansen K. Alcohol and type 2 diabetes. A review. Nutrit Metab Cardiovas 2010;20:366e375.
[26] Koppes LLJ, Dekker JM, Hendriks HFJ, et al. Moderate Alcohol Consumption Lowers the Risk of Type 2 Diabetes A meta-analysis of prospective observational studies Diabetes Care 2005;28:719-25.
[27] Baliunas DO, Taylor BJ, Irving H, et al. Alcohol as a Risk Factor for Type 2 Diabetes – A systematic review and meta-analysis. Diabetes Care 2009;32(11):2123-32. DOI: 10.2337/dc09-0227 PMCID: PMC2768203.
[28] Bosch J, Gerstein HC, Dagenais GR, et al. n-3 fatty acids and cardiovascular outcomes in patients with dysglycemia. N Engl J Med 2012;367:309-18.
[29] Suksomboon N, Poolsup N, Sinprasert S. Effects of vitamin E supplementation on glycaemic control in type 2 diabetes: systematic review of randomized controlled trials. J Clin Pharm Ther 2011;36:53-63.
[30] Beletate V, El Dib RP, Atallah AN. Zinc supplementation for the prevention of type 2 diabetes mellitus. Cochrane Database Syst Rev 2007;CD005525.
[31] Smith DM, Pickering RM, Lewith GT. A systematic review of vanadium oral supplements for glycaemic control in type 2 diabetes mellitus. QJM 2008;101:351-8.
[32] Balk EM, Tatsioni A, Lichtenstein AH,et al. Effect of chromium supplementation on glucose metabolism and lipids: a systematic review of randomized controlled trials. Diabetes Care 2007;30:2154-63.
[33] Medagama AB, Bandara R. The use of complementary and alternative medicines (CAMs) in the treatment of diabetes mellitus: is continued use safe and effective? Nutr J 2014;13:102. DOI: 10.1186/1475-2891-13-102.
[34] Ding M, Bhupathiraju SN, Chen M, et al. Caffeinated and decaffeinated coffee consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and a dose-response meta-analysis. Diabetes Care 2014;37(2):569-86. DOI: 10.2337/dc13-1203.
[35] Jiang X, Zhang D, Jiang W. Coffee and caffeine intake and incidence of type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis of prospective studies. Eur J Nutr 2014;53(1):25-38. DOI: 10.1007/s00394-013-0603-x. Epub 2013 Oct 23.
[36] Van Dam RM, Pasman WJ, Verhoef P. Effects of Coffee Consumption on Fasting Blood Glucose and Insulin Concentrations Randomized controlled trials in healthy volunteers.Diabetes Care 2004;27( 12):2990-2. DOI:10.2337/diacare.27.12.2990.
[37] Westendorp RG, van Bodegom D. Oud worden in de praktijk. Laat de omgeving het werk doen. Atlas Contact, 2015.
[38] UK Prospective Diabetes Study Group. Intensive blood-glucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). Lancet 1998a;352:837-53.
[39] https://www.thuisarts.nl/diabetes-mellitus.