Snelle economische ontwikkeling en verstedelijking hebben verregaande invloed op de sterfte in ontwikkelingslanden; er overlijden nu meer mensen aan chronische ziekten, overgewicht en roken dan aan ondervoeding en infectieziekten. Volgens een internationale groep onderzoekers moet de focus in de volksgezondheid in ontwikkelingslanden verschuiven naar het stimuleren van een gezonde levensstijl en de bestrijding van chronische ziekten op latere leeftijd, in plaats van de aandacht uitsluitend te richten op infectieziekten die hun tol eisen op jongere leeftijd. Inwoners van ontwikkelingslanden hebben weinig tijd gehad om zich aan te passen en zijn daarom vatbaarder voor welvaartsziekten. Deze bevindingen zijn op 17 februari jl. gepubliceerd in The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene.
Welvaartsziekten hebben traditionele ziekten ingehaald
De overgang van schaarste naar meer welvarende omgevingen, gaat in ontwikkelingslanden gepaard met een snelle toename van het aantal mensen met niet-overdraagbare ziekten zoals hart- en vaatziekten, kanker, chronische aandoeningen van de luchtwegen en suikerziekte. In Afrika veroorzaken deze ziekten al meer sterfgevallen dan traditionele ziekten zoals malaria en longontsteking. Verwacht wordt dat het aantal sterfgevallen in ontwikkelingslanden als gevolg van niet-overdraagbare ziekten in 2030 maar liefst 71% van alle sterfgevallen bedraagt en ruim vier keer hoger zal liggen dan in westerse landen.
Driedubbele evolutionaire mismatch
De onderzoekers betogen dat de bevolking van ontwikkelingslanden veel gevoeliger is voor welvaartsziekten dan de bevolking van westerse landen, als gevolg van een ‘driedubbele evolutionaire mismatch’. Onderzoeker David van Bodegom van Leyden Academy on Vitality and Ageing legt uit: “Ontwikkelingslanden maken een snelle overgang door van schaarste naar meer welvaart, vaak binnen één generatie. Voor de bevolking in Westerse landen heeft deze overgang meerdere generaties geduurd, waardoor ze meer tijd hebben gehad om zich hier cultureel en epigenetisch op aan te passen. De bevolking van ontwikkelingslanden matchen zowel genetisch, cultureel als epigenetisch niet met hun in toenemende mate welvarende leefomgeving. In cultureel opzicht geldt vaak nog steeds het ideaal van corpulentie en fysieke inactiviteit, die bij mannen wordt geassocieerd met status en bij vrouwen met vruchtbaarheid. In epigenetisch opzicht zijn veel Afrikanen die vandaag leven, geboren in armoede. Hun lichamen zijn in hun jeugd geprogrammeerd om maximaal calorieën in vetreserves op te slaan, ter voorbereiding op tijden van schaarste. Die programmering draagt nu bij aan zwaarlijvigheid, suikerziekte en hart- en vaatziekten in snel uitdijende stedelijke populaties.”
Verschuiving nodig in volksgezondheid
Als gevolg van de driedubbele mismatch verwachten de onderzoekers dat ontwikkelingslanden veel harder zullen worden getroffen door welvaartsziekten dan westerse landen. Organisaties actief op het gebied van volksgezondheid zullen dan ook een hogere prioriteit moeten geven aan de preventie en behandeling van deze ziekten. Van Bodegom: “Gezondheidsorganisaties, gesteund door wereldwijde programma’s zoals de Millennium Development Goals, hebben grote stappen gezet in de bestrijding van armoede, ondervoeding, infectieziekten en kindersterfte. Nu staan we voor een nieuwe bedreiging. Alleen door de handen ineen te slaan, kunnen we de leefomgeving in ontwikkelingslanden zo aanpassen dat de explosie van welvaartsziekten wordt ingedamd. Nu is het moment! Roken, de hele dag zitten op kantoor, overal fastfood… laten we nu helpen voorkomen wat we in de westerse samenleving veel te lang hebben verwaarloosd.”
Organisaties zoals NCD Alliance en Lancet NCD Action Group pleiten al langer voor de erkenning van niet-overdraagbare ziekten als een acute bedreiging voor de wereldwijde volksgezondheid. De onderzoekers dragen nu ook evolutionaire argumenten aan voor hun pleidooi.
Het artikel ‘An Emerging Epidemic of Non-communicable Diseases in Developing Populations Due to a Triple Evolutionary Mismatch’ door Jacob J.E. Koopman, David van Bodegom, Juventus B. Ziem en Rudi G.J. Westendorp is op 17 februari 2016 gepubliceerd door wetenschappelijk tijdschrift The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. Een samenvatting vindt u hier.
In geval van vragen kunt u contact opnemen met Niels Bartels, manager communicatie, via tel. (071) 524 0960 of per e-mail.